Ubuntu'da yazılım kurmak

Ubuntu'da yazılımlar nasıl kurulur ?

Yazılımlar paket yöneticisi arayüzü

Öncelikle belirtmek gerekir ki Ubuntu(Linux), Windows ve Mac farklı birer işletim sistemidir. setup.exe, install.exe gibi program kurulum dosyaları tamamen Windows platformuna hitaben hazırlandıkları için ne Mac işletim sistemi için ne de Ubuntu(Linux) işletim sistemi için bir anlam ifade etmezler. Bu nedenle Linux temelli bir işletim sistemi olan Ubuntu'ya, ancak Linux sürümü bulunan programlar kurulabilir.

Ubuntu'da programlar Yazılımlar arayüzü aracılığıyla uygulama mağazasından temin edilerek kurulurlar. Ubuntu paket (yazılım) depoları son derece zengindir, binlerce uygulama barındırır. Üreticisi tarafından ücretli olarak yayınlanan az sayıda uygulama haricinde büyük bir bölümü ücretsizdir.

Yeni bir programa ihtiyaç duyduğunuzda Yazılımlar'ı açın, istediğiniz programı arama düğmesini kullanarak ya da yazılım kategorileri arasında gezinerek bulun, "Kur" düğmesine tıklayarak yükleyin, hepsi bu kadar.

Yazılımlar aracı, geliştirilmesi erken evrelerde olan bir araç olup çeşitli hatalar barındırabilir. Diğer yandan bu araç, genel olarak uygulama niteliğinde olan yazılımları listeler, uygulama niteliğinde olmayan diğer paketleri, kütüphane, dil dosyası vb. yazılımları arama sonuçlarında göstermez. Kütüphane dosyası gibi uygulama niteliğinde olmayan yazılımları yönetmek isteyen kullanıcılar ilaveten geleneksel Synaptic Paket Yöneticisi aracını yükleyip kullanabilirler ya da Uçbirim komut satırını kullanabilirler.

Windows yazılımları (.exe dosyaları) Ubuntu'ya kurulabilir mi?

Hem evet hem de hayır. Önceki başlıkta da belirttiğimiz gibi Ubuntu(Linux), Windows ve Mac farklı mimarilere sahip işletim sistemleridir. Bir işletim sisteminin mimarisine uygun olarak yazılmış programlar, diğer işletim sistemlerinde normal şartlarda çalışmazlar. Yani setup.exe, install.exe gibi program kurulum dosyaları tamamen Windows platformuna hitaben yazıldıkları için Ubuntu'ya kurulamazlar.

Windows üzerinde kullanılabilen bir programı Ubuntu'da kullanmak istiyorsanız öncelikle Ubuntu uygulama mağazasında (Yazılımlar ya da Synaptic üzerinden) o programın adını aratın. Programın üreticisi Linux sürümünü üretiyor ise büyük ihtimalle Ubuntu uygulama mağazasında da bulunur.

Diğer yandan Linux sürümü bulunmayan Windows programlarının .exe biçimli kurulum dosyalarını Linux'da kullanabilmek için Wine gibi üçüncü parti öykünücü yazılımlar (İng. emulator) geliştirilmiştir. Wine sayesinde pek çok Windows programı (.exe dosyası) Linux ya da Mac altında çalıştırılarak kullanılabilmektedir. Ancak öykünüm yazılımları her yazılımı çalıştıramazlar, çalışan yazılımların da düzgün çalışacağını ve tüm özelliklerinin kullanılabileceğini garanti edemezler.

Windows yazılımlarını Ubuntu üzerinde çalıştırmayı denemek yerine Linux dünyasında yer alan kaliteli muadil yazılımları araştırıp kullanmanız daima en sağlıklı çözüm olacaktır. Windows'ta sıkça kullanılan programların Ubuntu'daki bazı alternatiflerini buradan öğrenebilirsiniz.

Eğer Windows'ta kullandığınız ve hiçbir şekilde vazgeçemeyeceğiniz bir program varsa şansınızı Wine ile deneyebilirsiniz. Eğer ihtiyaç duyduğunuz program, iş amaçlı ya da mesleki - teknik bir program ise Wine'yi kullanmak da sizin için riskli olabilir, bu durumda aynı bilgisayarda Windows ve Ubuntu kullanma yoluna gidebilirsiniz.

Linux'ta program kurulum dosyalarının uzantısı nedir?

Windows'ta program kurulum dosyaları çoğunlukla .exe uzantılıdır (nadiren .msi gibi farklı biçimler görülebilir). Linux'ta ise bir kaç çeşit kurulum dosyası tipi bulunur. Bunlardan geleneksel .deb ve .rpm biçimleri ile son yıllarda geliştirilen Flatpak, Snap, AppImage paketleri sayılabilir.

Deb	:	Bu paketleme biçimi ilk olarak 1995'te Debian Linux dağıtımı tarafından üretilmiştir. Debian geleneğinden gelen Ubuntu, LinuxMint, Mepis, Pardus gibi Linux dağıtımlarınca kullanılmaktadır.
Rpm	:	Bu paketleme biçimi ilk olarak 1997'de Red Hat Linux dağıtımı tarafından üretilmiştir. Red Hat geleneğinden gelen Fedora, OpenSUSE, CentOS, Mageia gibi dağıtımlarca kullanılmaktadır.

.deb ve .rpm biçimleri 20 seneyi aşkın süredir kullanılmaktadır. deb paketlerini kullanan Linux dağıtımlarında rpm paketleri çalışmaz, rpm paketlerini kullanan dağıtımlarda ise deb paketleri çalışmaz. Geliştiricler açısından bir .deb ya da .rpm paketinin hazırlanması son derece karmaşık ve zahmetli bir iştir. Eski birer teknoloji olmaları, bağımlı olunan paketleri içermemesi gibi nedenler geliştiricilerin paketleme, güncelleme, bakım, bağımlılıkların takibi gibi işlerini zorlaştırmaktadır.

Flatpak	:	2014 yılında geliştirilmeye başlanmış olup tüm Linux dağıtımlarında kullanılmaya elverişli yeni nesil bir paketleme sistemidir. Proje Red Hat ve Gnome geliştiricileri başlatılmış sonra Freedesktop.org projesi bünyesine alınmıştır. Programın ihtiyaç duyduğu bağımlılıklar kendi içinde yer alır. Hem geliştiriciler hem de kullanıcılar için çok sayıda yenilik ve avantaj sağlar. Binden fazla uygulamanın Flatpak (.flatpakref) biçimde paketi yayınlanmıştır. Web sitesi: http://flatpak.org/apps.html
Snap	:	2014 yılında Ubuntu'nun geliştiricisi Canonical Ltd. tarafından geliştirilmeye başlayan ve tüm Linux dağıtımlarında kullanılmaya imkan veren yeni nesil bir paketleme biçimidir. Hem geliştiriciler hem de kullanıcılar için çok sayıda yenilik ve avantaj sağlar. Programın ihtiyaç duyduğu bağımlılıklar kendi içinde yer alır. Bilgisayar, telefon, bulut, sunucu ve nesnelerin interneti gibi sistemlerde kullanılacak şekilde tasarlanmıştır. Binlerce uygulamanın snap biçiminde paketi yayınlanmıştır. Web sitesi: https://snapcraft.io Ayrıca bakınız: Forum iletisi (Mayıs 2015)
AppImage	:	2011 yılında Simon Peter tarafından "PortableLinuxApps" adı ile başlatılan bu proje 2013 yılında AppImage ismini almıştır. AppImage dosyaları, Linux ortamında taşınabilir program ihtiyacını karşılamaktadır. AppImage dosyaları kurulum gerektirmez, root (kök kullanıcı) yetkisi gerektirmeden uygulamanın kullanılmasını sağlar. Tüm Linux dağıtımlarında kullanılmaya uygun bir paketleme biçimidir. Appimage biçiminde paketlenmiş programlar tek bir dosyadan ibarettir, gerçek anlamda kurulmazlar, dosya çalıştırılabilir hale getirildikten sonra çift tıklanarak kullanılabilir. Programın ihtiyaç duyduğu bağımlılıklar kendi içinde yer alır. Proje özgür MIT Lisansı ile lisanslıdır. Web sitesi: https://appimage.org/ , https://appimage.github.io/apps/

Linux dağıtımlarında genel durum böyledir. Ubuntu özeline geçecek olursak, Ubuntu uygulama mağazasında uygulamaların eğer varsa hem deb hem de snap paketi bulunur. Ayrıca istenirse Flatpak, Appimage dosyaları da kullanılabilir.

Uygulama mağazasında kurduğum uygulamaların biçimi nedir?

Uygulama mağazasında uygulamaların eğer varsa; hem geleneksel deb paketi hem de yeni nesil snap paketi bulunur (her iki paketin de işlevi aynıdır). Snap paketi bulunan tüm uygulamalar için öntanımlı olarak snap paketi seçilidir. Kullanıcılar istediği paketi seçerek kurabilir. Bunun için uygulama mağazasında bir uygulama aratılır ve resimdeki gösterilen "Kaynak" menüsüne bakılır. Eğer böyle bir menü yok ise söz konusu paket deb paketidir demektir. Resimde dikkat edilirse Gimp uygulaması için üç adet snap paketi bir adet dep paketi bulunmaktadır. Bu snap paketlerinden "stable" yazan, uygulamanın kararlı snap paketini ifade eder.

Synaptic paket yöneticisi ne işe yarar?

Synaptic paket yöneticisi arayüzü

Synaptic paket yöneticisi, sadece .deb biçimli paketleri yönetmek için kullanılabilecek grafiksel bir araçtır. Yazılımlar paket yöneticisi aracı hem deb hem de snap biçimli uygulamaları yönetmek için yeterlidir. Ancak Yazılımlar aracı genel olarak uygulama niteliğinde olan yazılımları listeler, uygulama niteliğinde olmayan kütüphane, dil dosyası vb. yazılımları göstermez. Synaptic ise uygulama niteliğinde olsun ya da olmasın .deb biçimli tüm paketleri listeler ve .deb biçimli paketlerin yönetimi konusunda gelişmiş seçenekler sunar.

Komut satırı üzerinden paket ve depo yönetimi

Yazılım ekleme, çıkarma, güncelleme gibi iş ve işlemler Yazılımlar (uygulama mağazası) üzerinden grafiksel olarak yapılabilir. Komut satırı üzerinden ise gelişmiş düzeyde paket yönetimi işlermleri yapılabilir. Bunun için bkz.

• Snap paketlerinin komut satırından yönetilmesi
• Deb paketlerinin komut satırından yönetilmesi

Linux sürümü bulunan yazılımlar için diğer kurulum yöntemleri

Ubuntu uygulama mağazası son derece zengin uygulama çeşitliliğine sahip olup Linux ortamında kullanılabilen hemen her programı (snap ve/veya deb biçiminde) bünyesinde barındırır. Bu nedenle bir çok kullanıcı için aşağıda anlatılan farklı kurulum yöntemlerinin öğrenilmesi bir gereklilik değildir. Nadiren de olsa çok az sayıda Linux program geliştiricisi, ürettikleri programı Ubuntu uygulama mazağasında bulunan türlerde (.deb, .snap gibi) üretmemiş olabilir ya da ürettiği halde bu paketler çeşitli nedenlerden dolayı uygulama mağazasına (resmi paket depolarına) alınmamış olabilir. Ya da iş bilgisayarınızda erişim kıstlaması nedeniyle bir programın kurulum gerektirmeyen taşınabilir sürümünü kullanmaya ihtiyaç duyabilirsiniz. Aşağıda bu gibi özel durumlar için detaylı bilgiler verilmiştir.

Programın web sitesinden .deb paketini indirerek yüklemek

Üreticisi tarafından deb biçimli paketi hazırlanıp yayınlandığı halde çeşitli nedenlerle (lisans kısıtlaması, yazılımın kararlı bir düzeyde olmaması, vb.) resmi Ubuntu paket depolarına alınmayan bazı programlarla karşılaşılabilir. (Örneğin Google Chrome, Google Earth, TeamViewer). Bu gibi yazılımların web sitesinden .deb uzantılı Ubuntu sürümünü bilgisayarınıza indirdikten sonra çift tıklayarak kurabilirsiniz. Bu şekilde kurulan bir yazılım, ileride güncellenebilmesi için sisteme özel bir yazılım deposu (PPA adresi) ekleyebilir ya da eklemeyebilir. Kontrol etmek için Yazılım ve Güncelleştirmeler aracında "Diğer Yazılımlar" sekmesine bakabilirsiniz. Eğer kendi depo adresini eklemiyor ise kurulan bu paket ileride güncelleme alamaz.

Flatpakref biçimli paketleri indirip kurmak

Uygulamaların flatpakref biçiminde paketlenmiş sürümlerini kurmak isterseniz bunun için (web sitesinde anlatıldığı gibi) aşağıdaki adımları takip ederek Flatpak'ı sisteminize kurmanız gerekir. Bu arada flatpakref biçiminde paketlenmiş hemen her paketin Ubuntu uygulama mağazasında hali hazırda snap paketinin de bulunduğunu hatırlatmak gerekir.

1. Alattaki komut ile Flatpak'ı sisteminize kurun.
sudo apt install flatpak

2. Alattaki komut ile flatpak eklentisini kurun. Bu sayede komut satırı kullanılmadan flatpakref biçimli uygulamalar kurulabilir.
sudo apt install gnome-software-plugin-flatpak

3. Alattaki komut ile flatpakref paketlerinin bulunduğu depoyu yani Falthub'ı sisteme ekleyin.
flatpak remote-add --if-not-exists flathub https://flathub.org/repo/flathub.flatpakrepo

4. Artık https://flathub.org/home sitesinden bir paket indirip, indirdiğiniz dosyaya çift tıklayarak kurabilirsiniz.

AppImage biçimli taşınabilir paketleri indirip kullanmak

Appimage biçiminde paketlenmiş programlar aslında kurulmaz sadece çalıştırılırlar. Uygulamaların Appimage biçiminde paketlenmiş sürümlerini kullanmak isterseniz bunun için aşağıdaki adımları takip ediniz.

• Kullanmak istediğiniz bir programın Appimage sürümünü https://appimage.github.io/ adresinden indirin.
• İndirdiğiniz dosyaya sağ tıklayıp > Özellikler > Erişim Hakları yolunu izleyin. Orada yer alan "Dosyayı bir program gibi çalıştırmaya izin ver" seçeneğini işaretleyip kapatın.
• Artık dosyaya çift tıklayarak çalıştırabiliriz.

Deb paketleri için özel bir internet (PPA) deposu eklemek

Yazılım ve Güncelleştirmeler penceresinde "Diğer Yazılımlar" sekmesi

Herhangi bir gönüllü kişi ya da topluluk tarafından .deb biçiminde paketlenmiş ancak Ubuntu resmi depolarına (uygulama mağazasına) alınmamış olan uygulamalar, geliştiricisinin özel paket deposunda yayınlanabilir. Ubuntu'nun resmi depoları haricindeki bu depolara PPA (Kişisel Paket Arşivi) deposu denilir. Eğer kullanmak istediğiniz özel depodaki paketlerin Ubuntu ile düzgün çalışıp test edildiğinden eminseniz ve söz konusu yazılım kaynağına güveniyorsanız bu depo adresini, yazılım kaynaklarınıza ekleyebilirsiniz.

Sisteme yeni bir depo ekleme işlemi Yazılım ve Güncelleştirmeler arayüzü üzerinden ya da Uçbirim komut satırında alttaki komut yardımıyla gerçekleştirilebilir.

sudo add-apt-repository yeni_deponun_PPA_adresi

Herhangi bir yazılım deposu ekledikten sonra paket depolarını güncellemeniz gereklidir. Bunun için alttaki komut kullanılabilir.

sudo apt-get update

Artık, kurmak istediğiniz yazılımı uygulama mağazasında (Yazılımlar ya da Synaptic) aratarak ya da uçbirimde alttaki komutu kullanarak kurabilirsiniz.

sudo apt-get install paket_adı

Yazılım kaynaklarının yönetilmesi konusunda ayrıntılı bilgi için bakınız: Yazılım ve Güncelleştirmeler

Kaynak koddan (.targz vb.) yazılım kurmak

Linux sürümü bulunan açık kaynak kodlu yazılımların web sitelerinde, genellikle programın deb, snap, rpm gibi paketlerinin yanısıra bazen tar.gz uzantılı bir paketi de indirilmeye sunulur. Programın kaynak kodlarını barındıran bu arşiv paketleri; deb, rpm, snap uzantılı paketlerin aksine derlenmemiş yani kurulmaya hazır halde olmayan ham dosyalardır.

Tar.gz, tar.bz2 gibi arşiv uzantılarına sahip bu kaynak kod paketlerinin, diğer Linux dağıtımlarında olduğu gibi Ubuntu alında da derlenerek kurulması mümkündür. Ancak bu işlem komut satırı üzerinden gerçekleştirilen ve deneyim gerektiren bir işlemdir. Ayrıntılı bilgi için bakınız:

• Kaynak koddan yazılım derlemek ve kurmak
• Checkinstall yardımıyla yazılım kurmak

.bin, .sh, .run uzantılı paketlerin kurulumu

Çok nadir rastlanabilen bin, .sh, .run biçimlerinde paketlenmiş yazılımları (bir donanım sürücüsü ya da uygulama olabilir) çalıştırabilmek için öncelikle bu dosyaya sağ tıklayıp "Özellikler > Erişim Hakları" yolu izlenerek orada yer alan "çalıştırılabilme" seçeneği açık hale getirmelisiniz. Dosyayı bu şekilde çalıştırılabilir hale getirdikten sonra çift tıklayarak çalıştırmayı deneyin. Eğer çalışmazsa dosyayı bir Uçbirim komut satırı penceresi içine sürükle bırak yapıp klavyeden Enter yaparak çalıştırabilirsiniz (bu şekilde program çalışmasa bile çalışmama nedeni hakkında komut satırından bilgi verilir). Ayrıca bu tür program paketleri, üstte anlatıldığı gibi çalıştırılabilir hale getirildikten sonra komut satırında dosya adının başına "./" eklenerek de çalıştırılabilir. Yani;

• bin dosyası için: ./dosyanın_adı.bin
• sh dosyası için: ./dosyanın_adı.sh
• run dosyası için: ./dosyanın_adı.run