Ubuntu başlangıç kılavuzu
"Windows'tan Ubuntu'ya geçiş" rehberine hoşgeldiniz. Bu belge, bilgisayar kullanmaya Windows ile başlamış olan ve uzun süreler Windows üzerinde çalışan bilgisayar kullanıcılarının Ubuntu'ya geçişlerine yardımcı olmak amacıyla hazırlanmıştır. Belgede Ubuntu'nun kullanım özellikleri yer yer Windows ile kıyaslanarak anlatılmıştır. Bu belgeyi okuduktan sonra Sıkça Sorulan Sorular sayfasını da okuyarak Ubuntu hakkındaki eksiklerinizi büyük ölçüde tamamlayabilirsiniz.
Başarılı bir geçiş yapmanız dileğiyle...
Ubuntu masaüstü kavramları
Ubuntu, masaüstü yönetimi konusunda Windows kullanıcılarına ilk bakışta yabancı gelebilir ancak, birkaç püf noktayı anlayan bir kullanıcı için oldukça basit bir kullanımı vardır.
Seçke
Masaüstünde sol üst köşedeki Ubuntu düğmesi "seçke" olarak adlandırılmaktadır. Seçke menüsünü kullanarak bilgisayarınızda kurulu bulunan uygulamaları aratabilir, dosya ve dizinlere ulaşabilir, fotoğraf veya müzik koleksiyonunuzda arama yapabilir ve çevirimiçi videolara göz atabilirsiniz. Bir başka deyişle seçke menüsündeki çeşitli mercekler ve arama kutucuğu yardımıyla istenen doğrultuda dosya/uygulama/görüntü/video/şarkı "seçimi" yapılabilmektedir. Seçke menüsünü klavyeden "Süper" tuşuna tıklayarak da açabilirsiniz ("Süper" tuşu, üzerinde pencere simgesi bulunan tuştur, "meta tuşu" olarak da adlandırılır).
Gelişmiş bir arama özelliğine sahip seçke menüsünü en etkin şekilde kullanmak için sık sık arama kutucuğuna başvurmanız tavsiye edilir. Örneğin bir uygulama açmak istiyorsanız uygulama adının aklınıza gelen bir kaç harfini arama kutucuğuna girip sonuçlara bakın...
Seçke menüsünde, bilgisayarınızda son açtığınız dosya ve dizinlerin bir listesi tutulmaktadır. Eğer bu kayıtların tutulmasını istemiyorsanız gerekli ayarlamaları “Sistem Ayarları > Gizlilik” yolu üzerinden yapabilirsiniz.
Seçke menüsü hakkında ayrıntılı bilgi için Seçke maddesine bakabilirsiniz.
Başlatıcı çubuk
“Başlatıcı” adı verilen çubuk, üzerinde kullanıcıların sık kullanandığı çeşitli uygulamalara kısayol tuşları sağlamaktadır. Başlatıcı çubuk aynı zamanda simge durumuna küçültülen pencerelerin de toplandığı yerdir. Bu nedenle başlatıcıyı, Windows'taki bazı masaüstü kısayol simgeleri ile görev çubuğunun bir birleşimi olarak görebilirsiniz.
Başlatıcıdaki simgeler, örneğin LibreOffice Writer simgesi; hem Writer'ı başlatmak için hem de açık Writer pencereleri arasında geçiş yapmak için kullanılır. Writer açık iken bu simgeye tıkladığınızda artık yeni bir Writer penceresi açılmaz, bunun yerine açık olan Writer pencereleri listelenir. Peki bir Writer penceresi açıkken yeni bir Writer penceresi açmak istediğinizde bunu başlatıcı üzerinden nasıl yapabilirsiniz? Çok basit, bunun için başlatıcıdaki Writer simgesine sağ tıklayın ve menüdeki “Yeni Belge” seçeneğine tıklayın.
Başlatıcı üzerinde bulunmayan bir uygulamayı seçke menüsü üzerinden bulup çalıştırdığınızda, başlatıcı çubuğa geçici olarak o uygulamanın simgesi eklenir, uygulama kapatıldığında bu simge de ortadan kalkar.
Çalışmakta olan tüm uygulamaların simgelerinin yanında bir ok işaretinin belirdiğini fark edeceksiniz. Sol taraftaki oklar, o uygulamadan bir ya da birden fazla pencerenin açılmış olduğunu gösterir. Sağda yer alan ok işareti ise sadece önplanda olan uygulamanın yanında yer alır yani hangi uygulama penceresinin önplanda olduğunu gösterir. Örneğin yandaki resimde bir adet Firefox penceresi ve birkaç tane LibreOffice Writer penceresinin açık olduğu ve hali hazırda Firefox penceresinin aktif pencere olduğu görülmektedir.
Başlatıcı ayarlarını şu şekilde değiştirilerek özelleştirebilirsiniz:
Başlatıcıya yeni simgeler eklemek ve çıkarmak
Başlatıcıda hazır gelen simgeler içinde sık kullanmadığınız bir uygulama varsa o uygulamanın simgesine sağ tıklayıp menüde yer alan "Başlatıcıdan ayır" seçeneğine tıklayarak kaldırabilirsiniz. Başlatıcıya yeni bir simge eklemek için ise iki ayrı yolu kullanabilirsiniz:
1. yol: Başlatıcıya eklemek istediğiniz uygulamayı seçke menüsünde bulup çalıştırın. Uygulamayı çalıştırdığınızda başlatıcıya geçici olarak programın simgesi yerleşecektir, bu simgeye sağ tıklayıp "Başlatıcıya Sabitle" seçeneğini kullanarak sabitleyebilirsiniz.
2. yol: Seçke menüsü içinde, uygulamanın simgesini bulun. Ardından bu simgeyi fare ile tutup başlatıcıya doğru sürükle-bırak yapın.
Simgelerin sıralamasını değiştirmek
Başlatıcıdaki bir simgenin yerini değiştirerek yukarıya veya aşağıya taşımak isterseniz bu işlemi iki farklı gerçekleştirebilirsiniz.
1. yol: Yerini değiştirmek istediğiniz bir simgeye fare ile tıklayıp sağa doğru haraket ettirin, artık bu simgeyi başlatıcı çubuk üzerinde istediğiniz yere sürükleyip bırakabilirsiniz.
2. yol: Yerini değiştirmek istediğiniz bir simgeye fare ile tıklayıp elinizi hareket ettirmeden bir saniye kadar bekleyin. Bunu yaptığınızda simgenin bulunduğu yerden ayrıldığını göreceksiniz. Artık bu simgeyi başlatıcı çubuk üzerinde istediğiniz yere sürükleyip bırakabilirsiniz.
Özel olarak başlatıcının alt bölümünde yer alan Çöp Kutusu simgesinin yerinin sabit olduğunu da belirtelim.
Simge boyutunu değiştirmek
Başlatıcı çubuk üzerindeki simgelerin boyutunu değiştirmek isterseniz bunun için masaüstüne sağ tıklayıp "Masaüstü Arkaplanını Değiştir" seçeneğine tıklayın. Açılan pencerenin alt tarafında "Başlatıcı simge boyutu" seçeneğini göreceksiniz. Buradan, simge boyutlarını istediğiniz gibi değiştrebilirsiniz.
Evrensel menü
Ubuntu masaüstünde en üstteki yatay çubuk "menü çubuğu" ya da "evrensel menü" olarak adlandırılmaktadır. Evrensel menü ile uyumlu uygulamalarda, uygulamanın Dosya, Düzen, Görünüm... gibi menüleri uygulama arayüzünden bağımsız olarak evrensel menü üzerinde görüntülenir.
Örneğin bir LibreOffice penceresi açtığınızda pencere üzerinde Dosya, Düzen, Görünüm gibi seçenekleri göremezsiniz, bu şeçeneklere ulaşmak için imleci evrensel menü üzerine götürmeniz yeterlidir.
Eğer pencere menülerinin, evrensel menü çubuğu üzerinde değildi de pencerelerin başlık çubuğu üzeride görüntülenmesini isterseniz bunun için "Sistem Ayarları > Görünüş > Davranış" yolunu izleyip orada yer alan "Pencerenin başlık çubuğunda" seçeneğini işaretlemeniz yeterlidir.
Pencere yönetimi
Bir pencereyi simge durumuna küçültmek
Açık bir pencerenin kapatılması, simge durumuna küçültmesi ve ekranı kaplamasını sağlayan düğmeler, Microsoft Windows'daki gibi pencerelerin sağ üst köşesinde değil sol üst köşesinde yer alırlar.
Bu düğmelerin solda bulunması, simge durumuna küçültülen pencerelerin depolandığı ve geri yüklendiği yer olan Başlatıcı çubuğa ulaşmayı kolaylaştırmaktadır. Simge durumuna küçültülen pencerelerin geri yüklenmesi ve açık uygulamalar arasında geçiş yapma konusu hakkında geniş bilgi için alttaki başlığa bakınız.
Pencereler arasında geçiş yapmak
Başlatıcı çubuk üzerinde yer alan her bir uygulama simgesi; hem o uygulamayı çalıştırmak için hem de o uygulamanın açık pencereleri arasında geçiş yapmak için kullanılmaktadır. Ubuntu'da simge durumuna küçültülmüş pencerelere ulaşmak ve açık diğer tüm uygulamalar arasında geçiş yapmak için pek çok pratik yol bulunmaktadır. Şimdi bu yöntemleri inceleyelim:
1. yol: Bir uygulamanın açık pencereleri arasında geçiş yapmak için fare imlecini, başlatıcı çubuktaki uygulama simgesinin üzerine götürün. İmleç buradayken sadece fare tekerlerleğini döndürerek kolayca geçiş yapabilirsiniz.
2. yol: Pencereleri arasında geçiş yapmak istediğiniz uygulamanın başlatıcı çubuk üzerindeki simgesine bir kez tıklayın (eğer o sırada bir başka uygulamanın penceresi aktif pencere ise iki kez tıklayın). Bunu yaptığınızda o uygulamaya ait tüm açık pencereler önizleme şeklinde karşınıza gelecektir. Buradan istediğiniz pencereye tıklayarak açabilirsiniz.
3. yol: Başlatıcı çubuk üzerindeki uygulama simgesine ters tıklayın. Açılan menüdeki seçenekler içinde, o uygulamanın açık pencerelerinin de listelendiğini göreceksiniz. Bu listeden, istediğiniz bir pencerenin adına tıklayarak açabilirsiniz.
4. yol: Bir uygulama üzerinde çalışırken klavyeden (Alt + “) tuş bileşimini kullanarak o uygulamanın pencereleri arasında geçiş yapabilirsiniz.
5. yol: Sadece bir uygulamanın açık pencereleri arasında değil açık olan tüm uygulamaların arasında geçiş yapmak için ise (Alt + Sekme) tuş bileşimini kullanabilirsiniz.
Pencerelerin taşınması
Herhangi bir pencereyi üst tarafındaki başlık çubuğunda boş bir yere tıklayıp tutarak masaüstünde herhangi bir yere doğru sürükleyip bırakabilirsiniz. Ayrca bu işlem için başlık çubuğunda bir yere tıklamak yerine klavyeden Alt tuşuna basılı haldeyken pencerenin içinde herhangi bir yerden tutup taşımanız da mümkündür.
Pencerelerin boyutunu değiştirmek ve döşemek
Bir pencereyi büyütmek ya da küçültmek için pencerenin herhangi bir köşesinden tutup istediğiniz yöne doğru sürükleyebilirsiniz. Eğer pencerenin köşe noktalarıyla uğraşmak istemiyorsanız sizin için daha pratik bir yöntem daha var: Klavyeden Alt tuşuna basılı tutarak farenin orta tekerleği ile pencere üzerinde herhangi bir yere tıklayın. Bunu yaparak pencereyi, içinden herhangi bir yerinde tutarak istediğiniz gibi boyutlandırabilirsiniz.
Bazen masaüstünün yarısını bir pencerenin, diğer yarısını da başka bir pencerenin kaplamasını isteyebilirsiniz. Mesela iki belgeyi aynı anda görüp karşılaştırabilmek için böyle bir pencere yerleşimine ihtyaç duyabilirsiniz. Bu durumlarda bu iki pencereyi teker teker boyutlandırıp ekranın yarısını kaplayacak hale getirmek sorunda değilsiniz. Bu gibi durumlarda pencerelerden birini başlık çubuğundan tutup ekranın en sağına doğru sürükleyebildiğiniz kadar sürükleyip bırakın, bunu yaptığınızda pencere otomatikman ekranın sağ yarısını kaplayacaktır. Diğer pencereyi de benzer şekilde sol tarafa doğru sürükleyerek ekranın sol tarafını kaplamasını sağlayabilirsiniz.
Klavye kısayolları
Klavyeden "Süper" tuşuna basıp ("Süper" tuşu, klavyenizde üzerinde pencere simgesini barındıran tuştur) elinizi çektiğinizde Seçke menüsü açılır. Bu düğmeye bir saniye kadar basılı tuttuğunuzda ise, Ubuntu masaüstünde kullanabileceğiniz tüm kısayolların bir listesi görüntülenir. Ayrıca bu tuşa basılı tuttuğunuzda başlatıcıdaki simgelerin üzerinde 1, 2, 3, 4, ... 9 numaralarının belirdiğini göreceksiniz. Bu numaralar, üzerinde bulunduğu uygulamanın kısayolunu göstermektedir. Yani klavyeden;
- (Süper) tuşuna tıklayarak Seçkeyi açabilirsiniz
- (Süper + 1) yaparak dosya yöneticisini açabilirsiniz
- (Süper + 2) yaparak Mozilla Firefox'u açabilirsiniz
- (Süper + 3) yaparak LibreOffice Writer'ı açabilirsiniz
- (Süper + 4) yaparak dördüncü sıradaki uygulamayı çalıştrabilirsiniz...
Ayrıca tüm pencereleri aynı anda simge durumuna küçülterek masaüstünü görüntülemek için (Ctrl+Süper+D) tuş bileşimini kullanabilirsiniz
Dosya sistemi içinde gezinmek
Ubuntu'da, klasörler arasında gezinmek için Nautilus adında bir dosya yönticisi kullanılmaktadır. Dosya yöneticisini açmak için başlatıcı çubuktaki dosya dolabı biçimindeki simgeye tıklamanız yeterlidir. Ayrıca bu simgeye Resim 1'deki gibi ters tıklayarak (yani sağ tıklayarak) Resimler, Müzikler, Belgeler gibi sık kullanılan bazı dizinlere kısa yoldan ulaşabilirsiniz.
Ubuntu masaüstünü ilk açtığınızda Windows'taki gibi bir “Bilgisayarım” bölümünün bulunmadığını fark edecek, C: , D: gibi yerel disk bölümlerini bulmaya çalışacaksınız. Ubuntu gibi Linux tabanlı işletim sistemlerinde depolama aygıtları; Windows'taki gibi C: , D: gibi harfler ile değil farklı bir şekilde adlandırılırlar. Ubuntu'da, bilgisayarınızdaki mevcut yerel disk bölümlerine, USB disk-bellek, hafıza kartı, CD/DVD gibi tüm depolama ortamlarına, Resim 2'de göründüğü gibi Nautilus dosya yönetisi arayüzünde sol taraftaki "Aygıtlar" bölümünden kolayca ulaşabilirsiniz ve sistemden kaldırabilirsiniz.
Ayrıca bilgisayarınıza USB bellek, hafıza kartı, CD/DVD gibi bir ortam yerleştirdiğinizde başlatıcıya otomatik olarak ilgili bir simge yerleşmektedir. Örneğin bilgisayarınıza bir USB bellek taktığınızda başlatıcıda otomatik olarak Resim 3'teki gibi bir simge ortaya çıkar. Bu simgeye tıklayarak USB belleğin içeriğine kolayca ulaşabilir ve ayrıca bu simgeye ters tıklayarak güvenli kaldırma seçeneğine ulaşabilirsiniz.
 Resim 2: Nautilus dosya yöneticisinde aygıtlar bölümü |
Dosya:Güvenli kaldırma.png Resim 3: Bir USB bellek güvenli kaldırılırken |
Yukarıda belirttiğimiz gibi Windows'taki C: , D: gibi yerel disk bölümlerine Nautilus dosya yöneticisinde Aygıtlar bölümü üzerinden kolayca erişilebileceğiniz gibi isterseniz dizin hiyerarşisinde /media ya da /mnt dizinleri üzerinden de ulaşabilirsiniz. Konu hakkında ayrıntılı bilgi için Linux dosya sistemi hiyerarşisi belgesine bakmanızı tavsiye ederiz.
Ayrıca Ubuntu'da Windows'tan farklı olarak; CD/DVD sürücünüz içinde herhangi bir disk takılı değil iken, dosya yöneticisinde CD/DVD ile ilgili herhangi bir seçenek göremezsiniz.
Program kurulumu
Programlar nasıl kurulur?
Ubuntu; Windows ve Mac OS X gibi farklı bir işletim sistemdir. Ubuntu, farklı mimarisiyle kendine özgü hazırlanmış programlarla çalışır. Bu programlar için de öncelikli kaynak olarak Ubuntu'nun İnternet depolarıdır.
Ubuntu İnternet depolarında yer alan binlerce program, Ubuntu Yazılım Merkezi aracılığıyla temin edilip kururlar. Yeni bir programa ihtiyaç duyduğunuzda yapmanız gereken Ubuntu Yazılım Merkezi'ni açıp istediğiniz programı seçip "Kur" düğmesine tıklamaktır. "Kur" düğmesine bastığınızda program İnternet'ten indirilir ve otomatik olarak kurulur. Ubuntu depoları son derece zengindir, 45.000 dolayında paket barındırır. Bununla birlikte Ubuntu kurulduğu anda kullanıcılarına ofis programlarından medya oynatıcıya, İnternet araçlarından müzik çalara, CD/DVD yazdırma programından PDF okuyucuya kadar uzanan çok sayıda paket sunar. Bu yüzden Windows kullanıcılarının "İşletim sistemini kurdum, şimdi programlarımı kurayım" alışkanlığını tekrarlamadan önce menüde bir dolaşmalarında fayda vardır...
Ubuntu'da program kurulumu konusunda aklınıza gelebilecek diğer soruların cevapları için Ubuntu'da yazılım kurmak maddesine bakabilirsiniz.
Windows programları çalıştırılabilir mi?
Önceki başlıkta da belirttiğimiz gibi Ubuntu(Linux), Windows ve Mac OS X farklı mimarilere sahip işletim sistemleridir. Bir işletim sisteminin mimarisine uygun olarak yazılmış programlar, diğer işletim sistemlerinde çalışmazlar.
Daha açık bir ifadeyle, Windows üzerinde kullandığınız bir programın üreticisi eğer programın Linux sürümünü üretmiyor ise, bu programı Ubuntu'da normal şartlar altında çalıştırmazsınız. Çünkü setup.exe, install.exe gibi program kurulum dosyaları tamamen Windows platformuna hitaben hazırlanmaktadır. Bu yüzden Ubuntu'ya geçen kullanıcılar ihtiyaç duydukları programların Linux'taki muadillerini araştırıp kullanırlar. Linux dünyası son derece zengin çeşitlilikte, kaliteli programlara sahiptir. Bu nedenle muhtemelen aradığınız uygulamaların bir benzerini Ubuntu Yazılım Merkezi'nde bulabilirsiniz.
Eğer Windows'ta kullandığınız ve hiçbir şekilde vazgeçemeyeceğiniz bir program varsa şansınızı Wine denilen öykünücü program aracılığıyla deneyebilirsiniz. Wine, Windows platformunun mimarisini öykünen bir uygulama katmanıdır ve bazı Windows programlarının Linux altında çalıştırılması olanağını sunabilir. Ancak Wine, çalıştırdığı her programın düzgün ve beklenen performansta çalışacağını garanti edemez. Eğer ihtiyaç duyduğunuz program mesleki - teknik bir program ise Wine'yi kullanmak da sizin için riskli olabilir, bu durumda aynı bilgisayara Windows ve Ubuntu kurma yoluna gidebilirsiniz.
Windows'taki programlarının eşdeğerleri nelerdir?
Windows'ta sıkça kullanılan programların Ubuntu'daki bazı alternatiflerini Windows programların Ubuntu'daki karşılıkları sayfasından öğrenebilirsiniz.
Ubuntu ile çalışmak
İnternet araçları
| İnternet'te gezinmek | : | İnternette gezinmek için Ubuntu ile birlikte popüler web tarayıcı Mozilla Firefox kurulu gelmektedir. Binlerce eklenti desteğine sahip Firefox'u, eklentiler aracılığıyla ihtiyaçlarınıza göre özelleştirebilirsiniz. Firefox'un yanı sıra başka pek çok alternatif tarayıcı kurmanız da mümkündür, bunlardan birkaçı: Chromium, Google Chrome, Opera) |
| E-posta okumak | : | E-postalarınızı indirmek, organize etmek ve ihtiyaç duyabileceğiniz birçok posta hizmeti için, dünya çapında milyonlarca kullanıcısı olan Mozilla Thunderbird'i kullanabilirsiniz. Ubuntu ile birlikte yüklü gelen Mozilla Thunderbird'in yanı sıra depolarda Evolution, Kontact ve Geary gibi alternatif uygulamalar bulabilirsiniz. |
| Sohbet ve iletişim | : | İnternet üzerinden görüntülü ve/veya sesli görüşme yapmak için ya da sadece mesajlaşmak için Skype, Viber gibi yazılımları kurup kullanabilirsiniz. Ayrıca Ubuntu ile kurulu gelen Empathy'yi kullanarak Messenger, ICQ, IRC, XMPP, Google Talk, AOL, Yahoo! gibi servisleri üzerinde iletişim kurabilirsiniz. Alternatif olarak Ekiga, Pidgin gibi yazılımları deneyebilirsiniz. |
Çokluortam uygulamaları
| Müzik dinlemek | : | Müzik dinlemek için Ubuntu ile birlikte Rhythmbox yüklü gelmektedir. Her zaman olduğu gibi paket depolarında pek çok alternatif bulmanız mümkündür. Gelişmiş özellikler sunan alternatifler ararsanız Amarok, Clementine, Banshee'yi deneyebilirsiniz. Eğer daha basit ve hafif bir müzik çalar olsun derseniz Audacious, JuK'ı deneyebilirsiniz. | |
| Film izlemek | : | Film izlemek için Ubuntu ile birlikte Totem film oynatıcı yüklü gelmektedir. Elbette Ubuntu Yazılım Merkezi üzerinden pek çok alternatif film oynatıcı bulabilirsiniz. Windows ortamında da yaygın bir şekilde kullanılan VLC media player'ın yanı sıra SMPlayer, MPlayer gibi... | |
| CD/DVD yazdırmak | : | Bilgisayarınıza boş bir CD/DVD taktıktan sonra otomatik olarak gelen penceredeki ilgili seçeneklerini kullanarak ya da yazırmak istediğiniz verileri dosya yöneticisi üzerinden boş CD/DVD üzerine sürükleyip bırakarak kolayca yazdırabilirsiniz. Ayrıca Ubuntu ile birlikte Brasero adında bir CD/DVD yazdırma aracı yüklü gelmektedir. Brasero'yu kullanarak ses CD'si - video diski oluşturabilir, kalıp dosyalarınızı yazabilirsiniz. Eğer çok daha gelişmiş bir CD/DVD yazdırma programına ihtiyacınız duyarsanız K3b'yi mutlaka denemelisiniz. |
Grafik uygulamaları
| Resim/Fotoğraf işlemek | : | Özgür yazılım dünyasının en önde gelen projelerinden biri olan Gimp, dijital fotoğraflarınız üzerinde işlem yapmak için size tüm olanakları sunmaktadır. Basit resim düzenleme/boyama işlemleri için ise KolourPaint her işinizi görebilecek yeteneklere sahiptir. |
| Fotoğraf albümü | : | Shotwell ile fotoğraf arşivinizi albümler halinde düzenleyebilir ve görüntüleyebilirsiniz. Alternatif olarak DigiKam'ı deneyebilirsiniz. |
| Tarayıcıyı kullanmak | : | Seçke menüsünde arama kutucuğuna "tarama" gibi bir ifade girerek çalıştırabileceğiniz Basit Tarama (Simple Scan) programı aracılığıyla tarayıcınızı kullanabilir, fotoğraf ve diğer görüntülerinizi kolayca sisteme aktarabilirsiniz. |
Ofis uygulamaları
Ubuntu, dünya çapında milyonlarca kişi ve sayısız kuruluş tarafından kullanılan özgür ve ücretsiz LibreOffice paketini içermektedir. The Document Foundation tarafıdan geliştirilen LibreOffice, bireysel kullanıcılardan profesyonel ihtiyaçlara kadar geniş bir yelpazede çözümler sunmaktadır. LibreOffice, Microsoft Office ile uyumluluk göstermekte ve Windows ortamından da kullanılabilmektedir.
Microsoft Office ile oluşturulmuş (.doc, .docx, .xls, .xlsx, .ppt, .pptx, .pps, .ppsx) dosyaları Ubuntu'da LibreOffice ile açabilir, düzenleyebilir yine aynı biçimlerde kayıt yapabilirsiniz. LibreOffice uygulamaları asıl olarak OpenDocument adı verilen, kullanımı gün geçtikçe yaygınlaşan özgür dosya standardını kullanmaktadır. Bunlar;
LibreOffice Writer : .odt - (Microsoft Word biçimleri olan .doc ve .docx'in karşılığı) LibreOffice Calc : .ods - (Microsoft Excel biçimleri olan .xls ve .xlsx'in karşılığı) LibreOffice Impress : .odp - (Microsoft PowerPoint biçimleri olan .ppt, .pps, .pptx, .ppsx'in karşılığı) LibreOffice Base : .odb - (Microsoft Access biçimleri olan .mdb ve .mdpx'in karşılığı)
LibreOffice, Microsoft Office'in dosya biçimlerini desteklerken Microsoft Office ise 2007 SP2 sürümünden itibaren LibreOffice'de kullanılan dosya biçimlerini (OpenDocument biçimlerini) desteklemeye başlamıştır. Bu nedenle LibreOffice'de oluşturduğunuz dosyaları Microsoft Office'in 2007 SP2 sürümü ve sonraki sürümlerinden birinde açıp rahatlıkla kullanabilirsiniz. Eğer LibreOffice'de hazırladığınız belgeleri Microsoft Office'in 2007 SP2 öncesindeki sürümlerinde açmanız gerekiyorsa bunun için çalışmalarınızı LibreOffice'de Microsoft Office'in eski dosya biçimlerinde (.doc, .xls, .ppt gibi) kaydetmeniz yeterlidir.
Donanımlar
Donanımlar nasıl tanıtılır?
Ubuntu'da donanım tanıtma işlemleri genellikle otomatik olarak yapılmaktadır yani Ubuntu'yu kurduğunuzda donanımlarınızın hemen hepsinin otomatik olarak tanınarak kullanıma hazır hale gelmesi beklenir. Çünkü binlerce çeşit donanıma ait sürücüler Ubuntu ile birlikte yüklü gelmektedir. Donanımlar ile birlikte verilen Windows sürücüleri Windows için yazıldıklarından Ubuntu gibi Linux temelli işletim sistemlerinde kullanılamazlar.
Donanımlarınız ile ilgili herhangi bir sorun yaşamanız halinde aşağıdaki seçenekleri deneyebilirsiniz.
- Öncelikle UbuntuWiki'nin Donanım bölümünde ve Ubuntu-tr Forum sayfasında araştırma yapınız.
- Ubuntu donanım desteği sayfalasına gidin ve donanımınızın ismiyle arama yapın. Büyük ihtimalle orda donanımınızın çalışması için kolay yollar mevcuttur (küçük bir yazılım yüklemesi gibi...) .
- Eğer orada bulamazsanız bir arama motoruyla (örneğin Google) donanımınızın adının yanına "Linux" yazarak arama yapın. Örneğin Hp 1022 Laser Yazıcı için Hp 1022 Linux şeklinde arama yapabilirsiniz.
- Eğer tüm bunlar sonucunda bulamadıysanız Forumdan (Türkçe) (ya da resmi Ubuntu desteğinden) yardım isteyebilirsiniz.
İnternet'e bağlanma
Ubuntu'da kablolu, kablosuz, mobil (3G), VPN ya da DSL ağ bağlantıları oluşturmak ve yönetmek için; masaüstünde sağ üst tarafta yer alan ağ bağantısı ile ilgili simgeye tıklayınız ve açılan menüdeki “Bağlantıları Düzenle” seçeneğini kullanınız.
Eğer kablolu ADSL bağlantısı kullanıyorsanız, ethernet kablosunu bilgisayarınıza taktıktan bir kaç saniye sonra İnternet bağlantınız otomatik olarak tanımlanacaktır zaten...
Yazıcılar/Tarayıcılar
Ubuntu kurulumu ile birlikte yüzlerce çeşitli marka/model yazıcının Ubuntu'da çalışabilmesi için gereken sürücü paketleri de sisteme yüklenmektedir. Ubuntu'nun sahip olduğu otomatik yazıcı tanıtma özelliği sayesinde pek çok yerel yazıcı, hiçbir işlem yapılmadan otomatik olarak tanınarak kullanıma hazır hale gelmektedir. Yazıcıyı bilgisayara takıp güç düğmesine bastıktan birkaç saniye sonra herhangi bir belgeyi açıp yazdırmayı deneyebilirsiniz. Ubuntu'ta belge ya da resim taramak için Basit Tarama (Simple Scan) adında bir program hazır yüklü gelmektedir. Bu tarama programını açmak için seçke düğmesine basın ve arama kutucuğuna örneğin “tarama” yazınız...
Yazıcı ve tarayıcılar ile ilgili detaylı bilgi edinmek için Yazıcılar/Tarayıcılar maddesine bakabilirsiniz.
Ekran kartları
Ubuntu kurulumu ile beraber ekran kartınız için açık kaynak toplulukları tarafından yazılmış sürücü paketleri kurulur. Ancak bu sürücüler 3 boyutlu oyunların, efektlerin vb. 3B yazılımların çalışabilmesi için yeterli gelmeyebilir.
Ekran kartınız için öntanımlı gelen sürücüyü değiştirmeye ihtiyaç duyarsanız bu konu hakkında Ekran kartları sayfasından bilgi alabilirsiniz.
Diğer donanımlar
Bluetooth aygıtlarından kablosuz ağ kartlarına, web kamerasından, klavyeye kadar tüm donanımların kullanılması ya da ayarlanması ile ilgili tüm belgelere Donanım sayfası içinde bulabilirsiniz.
Bilgisayarınızdaki tüm bu donanımların Ubuntu üzerinde çalışma durumlarını görebilmek için, Ubuntu'yu kurmak yerine Çalışan DVD/USB olarak deneyerek de test etmeniz de mümkündür.
Sistem Ayarları
Windows'ta kullanılan Denetim Masası'nın Ubuntu'daki karşılığı Sistem Ayarları'dır. Dil ve erişebilirlik ayarları, kullanıcı hesapları, fare/klavye gibi donanımların ayarlanması, görünüm özelliklerinin değiştirilmesi gibi aklınıza gelebilecek her türlü ayarlama işlemleri buradaki seçenekler üzerinden gerçekleştirilmektedir. Sistem Ayarları'nı açmak için sağ üst köşedeki düğme içindeki Sistem Ayarları seçeneğini kullanabilirsiniz ya da önatınmı olarak başlatıcı çubuk üzerinde bulunan Sistem Ayarları simgesine tıklayabilirsiniz.
Ayrıca Unity masaüstü ortamını daha esnek bir şekilde özelleştirmek için Unity Tweak Tool aracını kurup kullanabilirsiniz.
Güvenlik
Ubuntu hem temel masaüstü kullanıcıları için hem de sistem yöneticileri için son derece güvenli bir ortam sunmaktadır. Ubuntu'ya sonradan yüklenilebilecek binlerce program, Ubuntu'nun kendi İnternet depolarında tutulur. Böylece kullanıcılar İnternetteki herhangi bir siteden, bilimeyen bir kaynaktan yazılım indirmek zorunda kalmazlar. Böylece sisteme zarar verebilecek hasarlı ya da kötü niyetli yazılımların kurulmasının önüne geçilmektedir. Günümüzde Microsoft Windows'un da benzer bir sistemi kurabilmek için çalışmalar yaptığı bilinmektedir.
Ubuntu ve beraberindeki yazılımlar açık kaynak kodludur. Açık kaynak yapısı sayesinde güvenlik açıkları kolayca tespit edilerek kısa sürede onarılabilmektedir.
Virüsler
Zararlı yazılımların UNIX ve Linux sistemlerin mimarisinden kaynaklanan nedenlerde sistemler arasında yayılması bir hayli zordur. Bugüne kadar Linux için yazılmış çok az sayıda virüse rastlanılmıştır. Linux için yazılmış ender rastlanan bu virüsler, Linux'un teknik yapısından dolayı bilgisayarlar arasında yayılamamıştır.
Bilinen zararlı yazılımların neredeyse hepsinin Windows sistemlerde çalışacak şekilde yazıldığını ve ayrıca bundan sonra Linux için yazılabilecek virüslerin de yine söz konusu teknik yapı nedeniyle Linux yüklü bilgisayarlar arasında yayılmasının bir hayli güç olduğunu düşünürsek Linux tabanlı bir işletim sistemi olan Ubuntu'da masaüstü bilgisayar kullanıcılarının herhangi bir antivirüs programı kullanmaya ihtiyacı olmayacağı söyleyebilir.
Linux sistemlerini korumak için anti-virüs yazılımlarına pek ihtiyaç duyulmasa da Windows virüslerini temizlemek için özellikle sunucu Linux sistemlerde antivirüs yazılımları kullanılmaktadır. Virüsler konusunda daha geniş bilgi için Linux ve virüsler maddesine bakabilirsiniz.
Güvenlik duvarı
Ubuntu'da varsayılan olarak İnternet portları kapalı olduğundan kullanıcılar genellikle bir güvenlik duvarına ihtiyaç duyulmasalar da çeşitli gereksinimlerden dolayı Ubuntu ile birlikte UFW güvenlik duvarı aracı yüklü gelmektedir. Güvenlik duvarını bir arayüz üzerinden yönetebilmek için Ubuntu Yazılım Merkezi aracılığıyla gufw paketini kurup kullanabilirsiniz.
Güvenlik duvarı hakkında daha geniş bilgi için Ubuntu'da güvenlik duvarı kullanımı belgesini okuyabilirsiniz.
Erişim hakları
Ubuntu, diğer Linux dağıtımları gibi UNIX sisteminin kullanıcı yetkilendirme standartlarını kullanır, bu standartlar sayesinde büyük sunuculardaki yüksek güvenlik özellikleri masaüstü Linux sistemler için de sıradan bir özellik olur. Linux sistemi, esinlendiği Unix gibi çok kullanıcılı bir sistem olarak geliştirilmiştir. Bir Linux sistemi, aynı anda yüzlerce kullanıcı tarafından kullanılabilir ve bu kullanıcıların hiçbirisi bir diğerinin belge ve ayarlarına ulaşamadığı gibi hiçbir sistem kaynağına da izinsiz erişemez. Masaüstü Linux sistemler her ne kadar bu kadar çok kullanıcıyı hedeflemiyor ve bu imkanları pek kullanmıyor olsa da güvenlik açısından bu erişim güvenlik politikası aynen uygulanmaktadır.
Linux sistemlerde tüm yetkilere sahip bir yönetici hesabı bulunur ve bu hesabın kullanıcı adı "root"'dur. Root hesabı, Windows'taki sistem yöneticisi olan Administrator hesabına benzetilebilir. Ancak aralarındaki yetkilendirme sistemi farklı olduğundan root kullanıcısı ile diğer kullanıcılar arasındaki yetki farkı Windows'dakinden daha büyüktür. Ubuntu'da yetkili kullanıcı hakları elde etmek için oturumun (root) olarak açılmasına gerek yoktur. Zaten root olarak oturumun açılması, bazı sakıncalar barındırıyor olması nedeniyle varsayılan olarak engellenmiştir. Yetkili kullanıcı hakları gerektiren bir işlemi yapmak istediğinizde (örneğin bir yazılım kurmak istediğinizde), size yetkili kullanıcı şifresini soran bir pencere ile karşılaşırsınız. Bu pencerede yetkili kullanıcı şifresini girerek geçici olarak root yetkisi almış olursunuz.
Dosya dizin hiyerarşisi
Windows sistemlerde, her bir veri depolama aygıtının kendi kök dizinleri vardır (C, D dizinleri gibi), UNIX ve Linux sistemlerde ise tek bir kök dizin vardır.
Ubuntu gibi Linux temelli işletim sistemlerinde tüm dosya ve dizinler "/" işaretiyle gösterilen kök dizinden başlayarak dallanıp budaklanır. Sabit disk bölümleri gibi çeşitli depolama ortamlarına yukarıda anlatıldığı gibi Nautilus dosya yöneticisindeki Aygıtlar bölümü üzerinden kolayca erişilebileceği gibi dizin hiyerarşisinde /media ya da /mnt dizinleri üzerinden de ulaşılabilir.
Kök dizin altında bulunan "home" dizini içinde, sistemdeki her bir kullanıcı için kullanıcı adını taşıyan bir dizin bulunur. Örneğin "/home/ali" altında "ali" kullanıcısına ait dosyalar bulunur. Bu dizinlere o kullanıcının "Ev Dizini" denilir. Kullanıcı, parolasıyla sisteme giriş yaptıktan itibaren gerçekleştirdiği her işlemi pratikte bu dizinde gerçekleştirir. Oynanan oyunların puanları, İnternet geçmişi, sohbet kayıtları, kişisel dosyalar ve hatta arka plan resimleri, temalar ve benzeri ayarlar da her kullanıcıya ayrı ayrı ayrılmış bu alanda saklanır. Böylece hiçbir kullanıcı bir diğerinin seçimlerini değiştiremez ve diğer kullanıcıların özel dosyalarına erişemez.
Kullanıcı ev dizininiz içindeki bu türden ayar dosyaları birer gizli dosya olduğu için ilk bakışta göremezsiniz. Gizli dosyaları nasıl görünür hale getirebileceğinizi öğrenmek için alttaki konu başlığın bakınız.
Linux'ta dosya dizin hiyerarşisi hakkında daha detaylı bilgi edinmek isterseniz Linux dosya sistemi hiyerarşisi belgesini okuyabilirsiniz.
Gizli dosyaların görüntülenmesi
Windows'ta olduğu gibi Ubuntu'da da normal ayarlar ile göremediğimiz gizli dosyalar vardır. Ubuntu'da gizli dosyaları geçici olarak görünür hale getirmek isterseniz bunun için Nautilus dosya yöneticisinde sağ üst tarafta yer alan ok işaretine basıp, açılan menü içindeki "Gizli dosyaları göster" seçeneğine tıklamanız yeterlidir. Ya da bunun yerine klavyeden sadece (Ctrl + H) tuş bileşimini de kullanabilirsiniz.
Eğer gizli dosyaları kalıcı olarak görünür hale getirmek istiyorsanız bunun için dosya yöneticisi açıkken sol üstte evrensel menüde yer alan "Dosyalar" düğmesine tıklayın ve açılan menüde > Tercihler > Gizli ve yedek dosyaları göster” yolunu izleyin.
Ubuntu'da gizli dosyaların dosya adının başında nokta bulunmaktadır, dolayısıyla adının başına nokta bırakılan herhangi bir dosya, gizli dosya haline gelir.
Disk yönetimi
Windows'ta Bilgisayar Yönetimi arayüzü içinde yer alan disk yönetim aracının Ubuntu'daki karşılığı Diskler (orijinal adıyla GNOME Disks) aracıdır. Ubuntu ile kurulu gelen bu araca ulaşmak için seçke menüsünde arama kutucuğuna diskler yazabilirsiniz. Bu program aracılığıyla bilgisayarınıza bağlı tüm disk bölümlerini görüntüleyebilir, disk bölümlerini silebilir, biçimlendirebilir, bağlama-ayırma işlemleri yapabilir ve ayrıca disk kalıp dosyalarını (.iso, .img) sisteme bağlayabilirsiniz. Eğer disk yönetimi ile ilgili çok daha gelişmiş bir araç kullanmak isterseniz GParted uygulamasını yükleyebilirsiniz.
Disklerin açılışta otomatik bağlanması
Bağlamak (İng. mount) demek, bir disk bölümünün kullanıma hazır hâle gelmesi demektir. Windows, bilgisayardaki disk bölümlerinin hepsinin açılışta otomatik olarak bağlayarak kullanılmasını sağlarken Linux dağıtımlarında ise bu durum seçimliktir, istenirse bazı disk bölümleri kullanıcı ilk erişimi sağlayana kadar çalıştırılmaz.
Ubuntu'da da durum böyledir. Ubuntu'da sistemi kurulu olduğu disk bölümü ile kullanıcı ev dizininin bulunduğu disk bölümleri dışındaki diğer tüm disk bölümleri, sistem açılışında otomatik olarak bağlanmazlar. Bilgisayarı çalıştırıp Ubuntu masaüstüne ulaştığınızda bu disk bölümleriniz aslında henüz sisteme bağlanmamış olur. Dosya yöneticisi (Nautilus gibi) üzerinden bu disk bölümlerine tıkladığınız anda o disk bölümü anında otomatik olarak sisteme bağlanır. Bu açıdan baktığımızda kullanıcıların bu konuda yapması gereken herhangi bir işlem yoktur. Ancak dosyalarınızı, açılışta otomatik olarak bağlanmayan bir disk bölümü içinde bulunduruyorsanız (yani kullanıcı ev dizini ya da sistemin kurulu olduğu disk bölümü dışında bir yerde bulunduruyorsanız), bu durumda ilk anda bazı küçük sıkıntılarla karşılaşabilirsiniz:
Örnek 1: Mesela müzik dosyalarınız kullanı ev dizini dışında ayrı bir belgelik bölümü içinde ise bilgisayarı her yeniden başlattıktan sonra herhangi bir müzik çalar programını (örneğin Rhytmbox, Audacious vs.) açıp mevcut şarkı listenizdeki bir şarkıya tıklayarak çalmak istediğinizde şarkı çalmayacaktır, ancak dosya yöneticisi üzerinden o disk bölümüne bir kez tıklandıktan sonra şarkıların artık çalınabildiğini görürsünüz.
Örnek 2: Mesela masaüstünde kullanmakta olduğunuz duvar kağıdı dosyası, kullanıcı ev dizininin bulunduğu disk bölümü dışında bir başka belgelik disk bölümü içinde ise, bilgisayarı her yeniden başlattığınızda bu duvar kağıdının masaüstünden kaybolduğunu görürsünüz.
Bu gibi sıkıntıları kalıcı olarak aşmak için, belgelerinizi bulundurduğunuz disk bölümünü açılışta otomatik olarak bağlanacak şekilde ayarlamanız gereklidir. Herhangi bir disk bölümünü bilgisayar açlışında otomatik olarak bağlanmasını sağlamak için Ubuntu ile kurulu gelen "Diskler" programını kullanabilirsiniz. Programa ulaşmak için seçke menüsünde arama kutucuğuna "diskler" yazabilirsiniz.
Programı açıp resim 1'de mavi çerçeve içinde gösterilen alandan, başlangıçta otomatik bağlamak istediğiniz disk bölümlerinden birinin üzerine tıklayın arından yine resim1'de kırmızı çerçeve ile gösterilen ayar düğmesine tıklayın ve açılan menüdeki "Bağlama Seçeneklerini Düzenle" seçeneğini kullanın. Bu işlemi yaptığınızda resim 2'deki pencere karşınıza gelecektir. Burada bağlanma seçeneklerini şekildeki gibi açık hale getirin.
Disk birleştirme
Ubuntu'da Windows'taki gibi bir disk birleştirme aracı bulunmamaktadır, çünkü Windows'taki kadar buna gerek yoktur. Ubuntu'da öntanımlı, diğer pek çok Linux dağıtımında kullanılan Ext dosya sistemini kullanmaktadır. Ext biçimli bölümlerdeki dosyalar Windows'ta kullanılan NTFS ya da FAT gibi dosya sistemlerinde farklı bir dağılımla kaydedildiğinden parçalanma daha kayıt sırasında önlenmiş veya en aza indirilmiştir.
Sistem süreçlerini görüntülemek ve sonlandırmak
Windows'da, çalışmakta olan programların listelenmesi, istenilen bir programın sonlandırılıması gibi amaçlar için kullanılan Görev Yöneticisi'nin Ubuntu'daki karşılığı Sistem Gözlemcisi'dir. Seçke menüsünde arama kutucuğunu kullanarak Sistem Gözlemcisi'ni açabilirsiniz. Cevap vermeyen bir programı Sistem Gözlemcisi arayüzünü açarak sonlandırabileceğiniz gibi bunun yerine xkill komutuna önceden bir kısayol tanımlayarak, çok daha pratik bir şekilde programları sonlandırabilirsiniz. Ayrıntılı bilgi için bkz: Sistem Gözlemcisi
Komut satırı kullanımı
Ubuntu'da günlük kullanım için komut satırı araçlarının kullanılmasına genel olarak gerek yoktur. Forumlarda ve benzeri mecralarda deneyimli kullanıcıların arayüz üzerinden yapılabilen işlemleri de komut satırı üzerinden cevaplıyor olmaları sizi yanıltmasın. Komut satırı üzerinden anlatılan pek çok konunun arayüz üzerinden de yapılabileceğini bilmelisiniz. Ancak bazı durumlarda komut satırı kullanmaya zorunlu olarak ihtiyaç duyulabilir. Örneğin bir hatanın tespiti için ve çözümlenmesi için komut satırı kullanmak zorunlu olabilir.
Ubuntu'da Uçbirim adı verilen komut satırı penceresine ulaşmak için seçke menüsünde arama kutucuğuna uçbirim yazabilirsiniz ya da klavyeden Ctrl+Alt+T kısayolunu kullanabilirsiniz.
Forumlarda ya da başka kaynaklarda herhangi bir iş için sizden sudo ile başlayan bir komutu girmeniz istenebilir. Komut satırı ekranında yetki almanızı sağlayan bu komutu kullandığınızda devamında kullanıcı parolanızı girmenizi bildiren bir iletiyle karşılaşırsınız. Kullanıcı parolanızı girerken, sanki klavyeniz çalışmıyormuş gibi ekranda hiç bir değişiklik olmayacaktır, bu normaldir. Siz parolanızı yazıp enter tuşu ile devam etmelisiniz.
Sıkça sorulan sorular
Ubuntu'yu kullanırken aklınıza gelebilecek diğer bazı soruların yanıtları Sıkça Sorulan Sorular sayfasında toplanmıştır. Bu belgeden sonra SSS sayfasını da okuyarak artık kendi kendine yeten bir Ubuntu kullanıcısı olabilirsiniz.
Dış bağlantılar
Kaynakça
- Bu belgenin bazı bölümlerinde PardusWiki'deki "Windows'tan Pardus'a geçiş" belgesinden yararlanılmıştır.