Ubuntu başlangıç kılavuzu
"Windows'tan Ubuntu'ya geçiş" rehberine hoşgeldiniz. Bu belge, bilgisayar kullanmaya Windows ile başlamış olan ve uzun süreler Windows üzerinde çalışan bilgisayar kullanıcılarının Ubuntu'ya geçişlerine yardımcı olmak amacıyla hazırlanmıştır. Belgede Ubuntu'nun kullanım özellikleri yer yer Windows ile kıyaslanarak anlatılmıştır. Bu belgeyi okuduktan sonra Sıkça Sorulan Sorular sayfasını da okuyarak Ubuntu hakkındaki eksiklerinizi büyük ölçüde tamamlayabilirsiniz.
Başarılı bir geçiş yapmanız dileğiyle...
Ubuntu masaüstü kavramları
Ubuntu, masaüstü yönetimi konusunda Windows kullanıcılarına ilk bakışta yabancı gelebilir ancak, birkaç püf noktayı anlayan bir kullanıcı için oldukça basit bir kullanımı vardır.
Seçke
Masaüstünde sol üst köşedeki Ubuntu düğmesi "seçke" olarak adlandırılmaktadır. Seçke menüsünü kullanarak masaüstü uygulamaların çalıştırabilir, dosya ve dizinlere ulaşabilir, müzik koleksiyonunuzda arama yapabilir ve çevirim içi videolara göz atabilirsiniz. Bir başka deyişle seçke menüsündeki çeşitli mercekler ve arama kutucuğu yardımıyla istenen doğrultuda dosya/uygulama/görüntü/video/şarkı "seçimi" yapılabilmektedir. Seçke menüsünü klavyeden "Süper" tuşuna tıklayarak da açabilirsiniz ("Süper" tuşu, üzerinde pencere simgesi bulunan tuştur, "meta tuşu" olarak da adlandırılır).
Gelişmiş bir arama özelliğine sahip seçke menüsünü en etkin şekilde kullanmak için sık sık arama kutucuğuna başvurmanız tavsiye edilir. Örneğin bir uygulama açmak istiyorsanız uygulama adının aklınıza gelen bir kaç harfini arama kutucuğuna girip sonuçlara bakın...
Arama kutucuğu, geliştirilmesi devam etmekte olan HUD (Heads Up Display) adı verilen bir akıllı arama özelliğe sahiptir. HUD (akıllı arama), bu özelliği destekleyen uygulamalarda (örneğin Mozilla Firefox, Gimp, Inkscape, Gedit gibi) uygulamanın menü ve işlevleri arasında arama yapabilmeyi sağlamaktadır. HUD, bir başka deyişle “Niyetinizi ifade ettiğiniz ve uygulamaların da bu niyete uygun karşılık verdiği bir yol.” olarak da tanımlanır. Örneğin Firefox'da Gizli Tarama moduna geçmek istediğinizi ancak gizli tarama seçeneğinin, Firefox'un hangi menüsünde olduğunu hatırlamadığınızı farzedelim. Bu durumda Firefox açık iken ALT tuşunu kullanarak seçkeyi açın. Arama kutucuğuna örneğin “gizli” yazın, karşınıza gelen seçeneklere bakın... İkinci bir örnek olarak, K3b CD/DVD yazdırma programında bir kalıp dosyasını CD'ye yazdırmak istediğinizi farzedelim. Kalıp yazdırma seçeneğinin K3b arayüzünde nerede olduğunu bulmak yerine K3b açık iken ALT tuşu ile seçkeyi açın ve arama kutucuğuna mesela “kalıp” yazın...
HUD'un temel hedefi; Ubuntu'ya geçip, kapalı kaynak/sahipli yazılımları terk ederek Ubuntu'daki özgür yazılımları kullanmaya başlayan kullanıcıların aradıkları bir özellik, seçenek ve işlevin uygulamanın neresinde - hangi menü içerisinde olduğunu arama zahmetinden kurtarmaktır.
Seçke menüsündeki arama kutucuğu, komut çalıştırmak için de kullanılabilir. Bunun için seçke menüsü “Alt + F2” ile açılmalıdır.
Seçke menüsünde ayrıca bilgisayarınızda son açtığınız dosya ve dizinlerin bir listesi tutulmaktadır. Eğer son kullandığınız dosya ve dizinlerin seçke menüsünde listelenmesini istemiyorsanız “Sistem Ayarları > Gizlilik” yolu üzerinden gerekli ayarlamaları yapabilirsiniz.
Başlatıcı çubuk
“Başlatıcı” adı verilen çubuk, üzerinde kullanıcıların sık kullanandığı çeşitli uygulamalara kısayol tuşları sağlamaktadır. Başlatıcı çubuk aynı zamanda simge durumuna küçültülen pencerelerin de toplandığı yerdir. Bu nedenle başlatıcıyı, Windows'taki bazı masaüstü kısayol simgeleri ile görev çubuğunun bir birleşimi olarak görebilirsiniz.
Başlatıcıdaki simgelerden, örneğin LibreOffice Writer simgesi; hem Writer'ı başlatmak için hem de açık Writer pencereleri arasında geçiş yapmak için kullanılır. Writer açık iken bu simgeye tıkladığınızda artık yeni bir Writer penceresi açılmaz, bunun yerine açık olan Writer pencereleri listelenir. Peki bir Writer penceresi açıkken yeni bir Writer penceresi açmak istediğinizde bunu başlatıcı üzerinden nasıl yapabilirsiniz? Çok basit, bunun için başlatıcıdaki Writer simgesine sağ tıklayın ve menüdeki “Yeni Döküman” seçeneğine tıklayın.
Ubuntu'da bir uygulama çalıştırdığınızda başlatıcıda bu uygulamanın bir simgesi yok ise geçici olarak ortaya çıkar.
Çalışmakta olan tüm uygulamaların simgelerinin yanında bir ok işaretinin belirdiğini fark edeceksiniz. Sol taraftaki oklar, o uygulamadan bir ya da birden fazla pencerenin açılmış olduğunu gösterir. Sağda yer alan ok işareti ise açık uygulama pencereleri içinde hangi uygulamanın aktif (önplanda) olduğunu gösterir. Örneğin yandaki resimde bir adet Firefox penceresinin ve üç adet LibreOffice Writer penceresinin açık olduğu ve hali hazırda Firefox penceresinin aktif pencere olduğu görülmektedir.
Başlatıcı ayarlarını şu şekilde değiştirilerek özelleştirebilirsiniz:
Başlatıcıya yeni simgeler eklemek ve çıkarmak
Başlatıcıda hazır gelen simgeler içinde sık kullanmadığınız uygulamalar varsa sağ tıklama menüsü üzerinden istediğiniz simgeleri başlatıcıdan kaldırabilirsiniz. Başlatıcıya yeni bir simge eklemek için ise iki ayrı yolu takip edebilirsiniz. Birinci yol: Başlatıcıya eklemek istediğiniz uygulamayı önce çalıştırın. Uygulamayı çalıştırdığınızda başlatıcıya geçici olarak programın simgesi yerleşecektir, bu simgeye sağ tıklayıp "Başlatıcıya Sabitle" seçeneğini kullanarak sabitleyebilirsiniz. İkinci yol: Seçke menüsü içinde, uygulamanın simgesini bulduktan sonra başlatıcıya doğru sürükle - bırak yapabilirsiniz.
Simgelerin sıralamasını değiştirmek
Başlatıcıdaki bir simgenin yerini değiştirerek yukarıya veya aşağıya taşımak isterseniz bu işlemi iki farklı gerçekleştirebilirsiniz.
Birinci yol: Yerini değiştirmek istediğiniz bir simgeye fare ile tıklayıp sağa doğru haraket ettirin, artık bu simgeyi başlatıcı çubuk üzerinde istediğiniz yere sürükleyip bırakabilirsiniz.
İkinci yol: Yerini değiştirmek istediğiniz bir simgeye fare ile tıklayıp elinizi hareket ettirmeden bir saniye kadar bekleyin. Bunu yaptığınızda simgenin bulunduğu yerden ayrıldığını göreceksiniz. Artık bu simgeyi başlatıcı çubuk üzerinde istediğiniz yere sürükleyip bırakabilirsiniz.
Özel olarak başlatıcının alt bölümünde yer alan Çöp Kutusu ve Çalışma Alanı Değiştirici düğmelerinin yerlerinin sabit olduğunu da belirtelim.
Simge boyutunu değiştirmek
Başlatıcıdaki simgelerin boyutunu değiştirmek isterseniz bunun için masaüstüne sağ tıklayıp "Masaüstü Arkaplanını Değiştir" seçeneğine tıklayın. Açılan pencerenin alt tarafında "Başlatıcı simge boyutu" seçeneğini göreceksiniz...
Evrensel menü
Ubuntu masaüstünde en üstteki yatay çubuk "evrensel menü" olarak adlandırılmaktadır. Evrensel menü ile uyumlu uygulamalarda, uygulamanın Dosya, Düzen, Görünüm... gibi menüleri uygulama arayüzünden bağımsız olarak evrensel menü üzerinde görüntülenir. Örneğin bir Nautilus dosya yöneticisi penceresi açtığınızda pencere üzerinde Dosya, Düzen Görünüm gibi seçenekleri göremezsiniz, bu şeçeneklere ulaşmak için imleci evrensel menü üzerine götürmeniz yeterlidir.
Pencere yönetimi
Kapatmak, minimize-maksimize etmek
Açık bir pencerenin kapatılması, minimize ya da maksimize edilmesi için kullanılan düğmeler, MS Windows'takinin aksine pencerelerin sağ üst köşesinde değil sol üst keşöesinde yer alırlar.
Minimize edilen pencereler de dahil olmak üzere tüm pencereler Başlatıcı çubuk üzerine yerleşir.
Pencerelerin taşınması
Herhangi bir pencereyi üst tarafındaki başlık çubuğunda bir yere tıklayıp masaüstünde herhangi bir yere doğru sürükleyip bırakabilirsiniz. Ayrca bu işlem için başlık çubuğunda bir yere tıklamak yerine klavyeden Alt tuşuna basılı haldeyken pencerenin içinde herhangi bir yerden tutup taşımanız da mümkündür.
Pencereler arasında geçiş yapmak
Ubuntu'da açık pencereler arasında geçiş yapmak için farklı yollar izleyebilirsiniz.
Örnek olarak üç farklı LibreOffice Writer penceresi ile diğer birkaç programa ait pencerelerin açık olduğunu ve bu LibreOffice pencerelerinden birini ekrana getirmek istediğinizi farzedelim.
1. Bunun için başlatıcıdaki LibreOffice Writer simgesine bir kez tıklayarak, en son kullanmış olduğunuz Writer penceresini ekrana getirebilirsiniz. Writer simgesine bir kez daha tıklayarak açık tüm Writer pencerelerinin önzilemelerine ulaşabilirsiniz.
2. (Alt + Sekme) tuş bileşimini kullanabilirsiniz. (Alt + Sekme) tuşlarına birlikte bastıktan sonra elinizi Alt'dan çekmeden Sekme tuşuna bir kaç kez basmayı deneyin, açık uygulama pencereleri arasında geçiş yapabildiğinizi göreceksiniz. Bu şekilde LibreOffice pencerelerinden birine ulaşmak istiyorsanız (Alt+ Sekme) yaparak LibreOffice Writer simgesinin üzerine gelin ve elinizi Alt'tan çekmeden bir saniye kadar bekleyin, bunu yaptığınızda açık olan tüm LibreOffice Writer pencerelerinin önizlemelerine ulaşabilirsiniz.
3. LibreOffice pencerelerinden biri açık iken bir diğerie geçmek için (Alt + Sekme) yapmak yerine (Alt + “) tuş bileşimini kullanarak daha pratik bir şekilde istediğiniz Writer penceresine geçebilirsiniz.
Pencerelerin yeniden boyutlandırılması
Bir pencerenin boyutunu değiştirmek için pencerenin herhangi bir köşesinden tutup istediğiniz yöne doğru sürükleyebilirsiniz. Bir pencerenin köşe noktalarıyla uğraşmak istemiyorsanız sizin için daha pratik bir yöntem daha var: (Alt + farenin orta tekerleği) ile pencerenin herhangi bir yerinden tutup istediğiniz gibi boyutlandırabilirsiniz.
Bazen masaüstünün yarısını bir pencerenin, diğer yarısını da başka bir pencerenin kaplamasını isteyebilirsiniz. Mesela iki belgeyi aynı anda görüp karşılaştırabilmek için böyle bir pencere yerleşimine ihtyaç duyabilirsiniz. Bu durumlarda bu iki pencereyi teker teker boyutlandırıp ekranın yarısını kapyalaca hale getirmek sizi biraz uğraştırabilir... Bu gibi durumlarda pencerelerden birini başlık çubuğundan tutup ekranın en sağına doğru sürükleyebildiğiniz kadar götürüp bırakın, bunu yaptığınızda pencere otomatikman ekranın sağ yarısını kaplayacaktır. Diğer pencereyi de benzer şekilde sol tarafa doğru sürükleyerek ekranın sol tarafını kaplamasını sağlayabilirsiniz.
Birden fazla çalışma alanı kullanılması
Ubuntu'da kullanıcıların pencereleri gruplandırarak çalışabilmeleri için dört farklı çalışma alanı (yani dört farklı masaüstü alanı) bulunmaktadır. Başlatıcıdaki “Çalışma Alanı Değiştirici” düğmesine tıklayarak bu alanları görüntüleyebilirsiniz, istediğiniz pencereleri bu alanlara doğru sürükleyip bırakarak orada kullanabilirsiniz. Başlatıcıdaki bu düğmeye tıklamak yerine klavyeden (Süper + S) tuş bileşimini de kullanabilirsiniz.
Çalışma alanları görüntüde iken bu alanlardan birine çift tıklayarak oraya geçebilirsiniz. Çalışma alanları arasında geçiş yapmanın bir diğer yolu da (Ctrl + Alt + Yön tuşları)nı kullanmaktır.
Klavye kısayolları
Klavyeden "Süper" tuşuna basıp ("Süper" tuşu, klavyenizde üzerinde pencere simgesini barındıran tuştur) elinizi çektiğinizde Seçke menüsü açılır. Bu düğmeye bir saniye kadar basılı tuttuğunuzda ise, Ubuntu masaüstünde kullanabileceğiniz tüm kısayolların bir listesi görüntülenir. Ayrıca bu tuşa basılı tuttuğunuzda başlatıcıdaki simgelerin üzerinde 1, 2, 3, 4, ... 9 numaralarının belirdiğini göreceksiniz. Bu numaralar, üzerinde bulunduğu uygulamanın kısayolunu göstermektedir. Yani klavyeden;
- (Süper) tuşuna tıklayarak Seçkeyi açabilirsiniz
- (Süper + 1) yaparak dosya yöneticisini açabilirsiniz
- (Süper + 2) yaparak Mozilla Firefox'u açabilirsiniz
- (Süper + 3) yaparak LibreOffice Writer'ı açabilirsiniz ...
Ayrıca tüm pencereleri aynı anda simge durumuna küçülterek masaüstünü görüntülemek için (Ctrl+Süper+D) tuş bileşimini kullanabilirsiniz
Dosya sistemi içinde gezinmek
Ubuntu'da, klasörler arasında gezinmek için Nautilus adında bir dosya yönticisi kullanılmaktadır.
Dosya yöneticisini açmak için başlatıcıdaki klasör simgesine tıklamanız yeterlidir. Ayrıca bu klasör simgesine Resim 1'deki gibi ters tıklayarak (yani sağ tıklayarak) Resimler, Müzikler, Belgeler gibi sık kullanılan bazı dizinlere kısa yoldan ulaşabilirsiniz.
Ubuntu masaüstünü ilk açtığınızda Windows'taki gibi bir “Bilgisayarım” simgesinin bulunmadığını fark edeceksiniz. Ubuntu'da, bilgisayarınızdaki mevcut sabit disk bölümlerine, USB bellek, CD/DVD gibi bilgisayarınıza bağlı tüm depolama ortamlarına, Resim 2'de göründüğü gibi Nautilus dosya yönetisi arayüzünde sol tarafta bulunan kenar çubuğu üzerinden kolayca ulaşabilirsiniz ve sistemden kaldırabilirsiniz.
 Resim 2: Nautilus dosya yöneticisinde aygıtlar bölümü |
Dosya:Güvenli kaldırma.png Resim 3: Bir USB bellek güvenli kaldırılırken |
Ayrıca bilgisayarınıza USB bellek, CD/DVD gibi bir ortam yerleştirdiğinizde başlatıcıya otomatik olarak ilgili bir simge yerleşmektedir. Örneğin bilgisayarınıza bir flaş disk taktığınızda başlatıcıda otomatik olarak Resim 3'teki resimdeki gibi bir simge ortaya çıkar. Bu simgeye tıklayarak flaş diskin içeriğine ulaşabilir ve ayrıca bu simgeye ters tıklayarak güvenli kaldırma seçeneğine ulaşabilirsiniz.
Unutmayın, CD/DVD sürücünüz içinde herhangi bir disk takılı değil ise Nautilus'da CD/DVD ile ilgili herhangi bir seçenek göremezsiniz.
Unutmayın, Ubuntu'da depolama aygıtları, Windows'taki gibi C: ya da D: gibi harfler ile adlandırılmamaktadır.
Program kurulumu
Programlar nasıl kurulur?
Ubuntu; Windows ve Mac OS X gibi farklı bir işletim sistemdir. Ubuntu, farklı mimarisiyle kendine özgü hazırlanmış programlarla çalışır. Bu programlar için de öncelikli kaynak olarak Ubuntu'nun İnternet depolarıdır.
Ubuntu İnternet depolarında yer alan binlerce program, Ubuntu Yazılım Merkezi aracılığıyla temin edilip kururlar. Yeni bir programa ihtiyaç duyduğunuzda yapmanız gereken Ubuntu Yazılım Merkezi'ni açıp istediğiniz programı seçip "Kur" düğmesine tıklamaktır. "Kur" düğmesine bastığınızda program İnternet'ten indirilir ve otomatik olarak kurulur. Ubuntu depoları son derece zengindir, 40.000 dolayında paket barındırır. Bununla birlikte Ubuntu kurulduğu anda kullanıcılarına ofis programlarından medya oynatıcıya, İnternet araçlarından müzik çalara, CD/DVD yazdırma programından PDF okuyucuya kadar uzanan çok sayıda paket sunar. Bu yüzden Windows kullanıcılarının "İşletim sistemini kurdum, şimdi programlarımı kurayım" alışkanlığını tekrarlamadan önce menüde bir dolaşmalarında fayda vardır...
Ubuntu'da program kurulumu konusunda diğer yöntemler hakkında detaylı bilgi almak için Ubuntu'da yazılım kurmak maddesine bakabilirsiniz.
Windows programları çalıştırılabilir mi?
Önceki başlıkta da belirttiğimiz gibi Ubuntu(Linux), Windows ve Mac OS X farklı mimarilere sahip işletim sistemleridir. Bir işletim sisteminin mimarisine uygun olarak yazılmış programlar, diğer işletim sistemlerinde çalışmazlar.
Daha açık bir ifadeyle, Windows üzerinde kullandığınız bir programın üreticisi eğer programın Linux sürümünü üretmiyor ise, bu programı Ubuntu'da normal şartlar altında çalıştırmazsınız. Çünkü setup.exe, install.exe gibi program kurulum dosyaları tamamen Windows platformuna hitaben hazırlanmaktadır. Bu yüzden Ubuntu'ya geçen kullanıcılar ihtiyaç duydukları programların Linux'taki muadillerini araştırıp kullanırlar. Linux dünyası son derece zengin çeşitlilikte, kaliteli programlara sahiptir. Bu nedenle muhtemelen aradığınız uygulamaların bir benzerini Ubuntu Yazılım Merkezi'nde bulabilirsiniz.
Eğer Windows'ta kullandığınız ve hiçbir şekilde vazgeçemeyeceğiniz bir program varsa şansınızı Wine denilen öykünücü program aracılığıyla deneyebilirsiniz. Wine, Windows platformunun mimarisini öykünen bir uygulama katmanıdır ve bazı Windows programlarının Linux altında çalıştırılması olanağını sunabilir. Ancak Wine, çalıştırdığı her programın düzgün ve beklenen performansta çalışacağını garanti edemez. Eğer ihtiyaç duyduğunuz program mesleki - teknik bir program ise Wine'yi kullanmak da sizin için riskli olabilir, bu durumda aynı bilgisayara Windows ve Ubuntu kurma yoluna gidebilirsiniz.
Windows'taki programlarının eşdeğerleri nelerdir?
Windows'ta sıkça kullanılan programların Ubuntu'daki bazı alternatiflerini Windows programların Ubuntu'daki karşılıkları sayfasından öğrenebilirsiniz.
Ubuntu ile çalışmak
İnternet araçları
| İnternet'te gezinmek | : | İnternette gezinmek için Ubuntu ile birlikte popüler web tarayıcı Mozilla Firefox kurulu gelmektedir. Binlerce eklenti desteğine sahip Firefox'u, eklentiler aracılığıyla ihtiyaçlarınıza göre özelleştirebilirsiniz ve yüzlerce persona teması arasından dilediğinizi seçip görünümünü değiştirebilirsiniz. Firefox'un yanı sıra başka pek çok alternatif tarayıcı kurmanız da mümkündür, bunlardan birkaçı: Chromium, Chrome(*), Opera(*) |
| E-posta okumak | : | E-postalarınızı indirmek, organize etmek ve ihtiyaç duyabileceğiniz birçok posta hizmeti için, dünya çapında milyonlarca kullanıcısı olan Mozilla Thunderbird'i kullanabilirsiniz. Ubuntu ile birlikte yüklü gelen Mozilla Thunderbird'in yanı sıra Evolution ve KMail depolarda bulunan bazı alternatiflerdir. |
| Sohbet ve iletişim | : | MSN Messenger, ICQ, Jabber, Google Talk, AOL, Yahoo! gibi popüler servislerin yanı sıra IRC sohbet odalarına girmek için ya da GaduGadu istemcisi kullanıcılarıyla haberleşmek için Ubuntu ile birlikte yüklü gelen Empatyh'yi kullanabilirsiniz. Her zaman olduğu gibi paket depolarında pek çok alternatif bulmanız mümkündür, bunlardan bir kaçı: Skype, Pidgin, Emesene, aMSN, Ekiga |
Çokluortam uygulamaları
| Müzik dinlemek | : | Müzik dinlemek için Ubuntu ile birlikte Rhythmbox yüklü gelmektedir. Yine Ubuntu Paket depolarında farklı özelliklere sahip çok sayıda müzik çalar uygulaması bulabilirsiniz. Gelişmiş özellikler sunan alternatifler ararsanız Amarok, Clementine'i deneyebilirsiniz. Eğer daha basit ve hafif bir müzik çalar olsun derseniz Audacious, Juk'ı kullanabilirsiniz. |
| Film izlemek | : | Film izlemek için Ubuntu ile birlikte Totem film oynatıcı yüklü gelmektedir. Elbette Ubuntu Yazılım Merkezi üzerinden pek çok alternatif film oynatıcı bulabilirsiniz. Windows ortamında da yaygın bir şekilde kullanılan VLC'nin yanı sıra SMPlayer, MPlayer, Miro gibi... |
| CD/DVD yazdırmak | : | Bilgisayarınıza boş bir CD/DVD taktıktan sonra otomatik olarak gelen penceredeki ilgili seçeneklerini kullanarak ya da yazırmak istediğiniz verileri dosya yöneticisi üzerinden boş CD/DVD üzerine sürükleyip bırakarak kolayca yazdırabilirsiniz. Ayrıca Ubuntu ile birlikte Brasero adında bir CD/DVD yazdırma aracı yüklü gelmektedir. Brasero'yu kullanarak ses CD'si - video diski oluşturabilir, kalıp dosyalarınızı yazabilirsiniz. Eğer çok daha gelişmiş bir CD/DVD yazdırma programına ihtiyacınız duyarsanız K3b'yi mutlaka denemelisiniz. |
Grafik uygulamaları
| Resim/Fotoğraf işlemek | : | Özgür yazılım dünyasının en önde gelen projelerinden biri olan Gimp, dijital fotoğraflarınız üzerinde işlem yapmak için size tüm olanakları sunmaktadır. Basit resim düzenleme/boyama işlemleri için ise KolourPaint her işinizi görebilecek yeteneklere sahiptir. |
| Fotoğraf albümü | : | Shotwell ile fotoğraf arşivinizi albümler halinde düzenleyebilir ve görüntüleyebilirsiniz. Alternatif olarak F-Spot, Digikam'ı deneyebilirsiniz. |
| Tarayıcıyı kullanmak | : | Seçke menüsünde arama kutucuğuna "tara" gibi bir ifade girerek çalıştırabileceğiniz basit tarama (Simple Scan) programı aracılığıyla tarayıcınızı kullanabilir, fotoğraf ve diğer görüntülerinizi kolayca sisteme aktarabilirsiniz. |
Ofis uygulamaları
Ubuntu, dünya çapında milyonlarca kişi ve sayısız kuruluş tarafından kullanılan özgür ve ücretsiz bir ofis seti olan LibreOffice paketini içerir. The Document Foundation tarafıdan geliştirilen LibreOffice, bireysel kullanıcılardan profesyonel ihtiyaçlara kadar geniş bir yelpazede çözümler sunmaktadır. Fonksiyonellik ve özellikleriyle, MS Office ile uyumluluk göstermekte ve MS Windows ortamından da kullanılabilmektedir.
Microsoft Office ile oluşturulan (.doc, .docx, .xls, .xlsx, .ppt, .pptx, .pps, .ppsx) dosyaları Ubuntu'da LibreOffice ile açabilir, düzenleyebilir yine aynı biçimlerde kayıt yapabilirsiniz. LibreOffice uygulamaları asıl olarak OpenDocument adı verilen, kullanımı gün geçtikçe yaygınlaşan özgür dosya standardını kullanmaktadır. Bunlar;
LibreOffice Writer : .odt - (Microsoft Word biçimleri olan .doc ve .docx'in karşılığı) LibreOffice Calc : .ods - (Microsoft Excel biçimleri olan .xls ve .xlsx'in karşılığı) LibreOffice Impress : .odp - (Microsoft PowerPoint biçimleri olan .ppt, .pps, .pptx, .ppsx'in karşılığı) LibreOffice Base : .odb - (Microsoft Access biçimleri olan .mdb ve .mdpx'in karşılığı)
LibreOffice ile Microsoft Office dosyaları açıp kullanabilirsiniz ancak Microsoft Office'in 2007 SP2 öncesindeki sürümleri, LibreOffice'in kullandığı OpenDocument biçimini desteklememektedir. Eğer LibreOffice'de hazırladığınız belgeleri Microsoft Office'in 2007 SP2 öncesindeki sürümlerinde açmanız gerekiyorsa bunun için çalışmalarınızı LibreOffice'de Microsoft Office biçimlerinde (.doc, .xls, .ppt gibi) kaydetmeniz yeterlidir.
Donanımlar
Donanımlar nasıl tanıtılır?
Ubuntu'da donanım tanıtma işlemleri genellikle otomatik olarak yapılmaktadır yani Ubuntu'yu kurduğunuzda donanımlarınızın hemen hepsinin otomatik olarak tanınarak kullanıma hazır hale gelmesi beklenir. Çünkü binlerce çeşit donanıma ait sürücüler Ubuntu ile birlikte yüklü gelmektedir.
Donanımlarınız ile ilgili herhangi bir sorun yaşamanız halinde aşağıdaki seçenekleri deneyebilirsiniz.
- Öncelikle UbuntuWiki'nin Donanım bölümüne bakınız. Donanım bölümünde, donanımların ayarlanması – kullanılması ile ilgili olarak hazırlanmış çeşitli belgeler bulabilirsiniz.
- Ubuntu donanım desteği sayfalasına gidin ve donanımınızın ismiyle arama yapın. Büyük ihtimalle orda donanımınızın çalışması için kolay yollar mevcuttur (küçük bir yazılım yüklemesi gibi...) .
- Eğer orada bulamazsanız bir arama motoruyla (örneğin Google) donanımınızın Linux sürücülerini arayın. Örneğin Hp 1022 Laser Yazıcı için Hp 1022 Linux şeklinde arama yapabilirsiniz.
- Eğer tüm bunlar sonucunda bulamadıysanız Ubuntu desteğinden, ya da Forum(Türkçe)dan yardım isteyebilirsiniz. Ubuntu bir topluluk projesidir ve forumlarda, IRC kanallarında ve e-posta listelerinde size yardım edebilecek gönüllüler bulabilirsiniz.
Donanımlar ile birlikte verilen Windows sürücüleri Windows için yazıldıklarından Ubuntu gibi Linux temelli işletim sistemlerinde kullanılamazlar. Bunun bir istisnası bazı kablosuz ağ kartlarıdır, bu kartların Windows sürücüleri Ndiswrapper denilen yardımcı yazılım aracılığıyla Ubuntu'da kullanılabilmektedir.
İnternet'e bağlanma
Ubuntu'da kablolu, kablosuz, mobil (3G), VPN ya da DSL ağ bağlantıları oluşturmak ve yönetmek için; masaüstünde sağ üst tarafta yer alan ağ bağantısı ile ilgili simgeye tıklayınız ve açılan menüdeki “Bağlantıları Düzenle” seçeneğini kullanınız.
Eğer kablolu ADSL bağlantısı kullanıyorsanız, ethernet kablosunu bilgisayarınıza taktıktan bir kaç saniye sonra İnternet bağlantınız otomatik olarak tanımlanacaktır zaten...
Yazıcılar/Tarayıcılar
Ubuntu kurulumu ile birlikte yüzlerce çeşitli marka/model yazıcının Ubuntu'da çalışabilmesi için gereken sürücü paketleri de sisteme yüklenmektedir. Ubuntu'nun sahip olduğu otomatik yazıcı tanıtma özelliği sayesinde pek çok yerel yazıcı, hiçbir işlem yapılmadan otomatik olarak tanınarak kullanıma hazır hale gelmektedir. Yazıcıyı bilgisayara takıp güç düğmesine bastıktan birkaç saniye sonra herhangi bir belgeyi açıp yazdırmayı deneyebilirsiniz. Ubuntu'ta belge ya da resim taramak için “Simple Scan” (Basit Tarama) adında bir program hazır yüklü gelmektedir. Bu tarama programını açmak için seçke düğmesine basın ve arama kutucuğuna örneğin “tara” yazınız...
Yazıcı ve tarayıcılar ile ilgili detaylı bilgi edinmek için Yazıcılar/Tarayıcılar maddesine bakabilirsiniz.
Ekran kartları
Ubuntu kurulumuyla birlikte ekran kartınızı yapılandırmaya yönelik bazı sürücü paketleri de sisteminize kurularak otomatik olarak yapılandırılır. Ekran kartınız ile ilgili herhangi bir sorun yaşamasanız bile 3B uygulamaların (örneğin üç boyutlu oyunların) çalışabilmesi için ekran kartınızın tüm özelliklerini kullanmayı sağlayan sürücü paketlerini yüklemeniz gerekebilir. Eğer ekran kartınızın 3B özelliği kullanılabilir durumda değil ise ve 3B özelliğinin kullanılabilmesi için gereken bir sürücü paketi Ubuntu paket depolarında var ise Ubuntu'yu kurduktan bir süre sonra otomatik olarak bir uyarı kutucuğu açılacaktır ve bu uyarı penceresinde, size ilgili sürücü paketini kurmak isteyip istemediğiniz sorulacaktır.
Ekran kartı ayarları ve monitörler ile ilgili detaylı bilgi için Donanım bölümünde yer alan Ekran kartları/Monitörler sayfasına bakabilirsiniz.
Diğer donanımlar
Bluetooth aygıtlarından kablosuz ağ kartlarına, web kamerasından, klavyeye kadar tüm donanımların kullanılması ya da ayarlanması ile ilgili tüm belgelere Donanım sayfası içinde bulabilirsiniz.
Bilgisayarınızdaki tüm bu donanımların Ubuntu üzerinde çalışma durumlarını görebilmek için, Ubuntu'yu kurmak yerine Çalışan DVD olarak deneyerek de test etmeniz de mümkündür.
Sistem Ayarları
Windows'ta kullanılan Denetim Masası'nın Ubuntu'daki karşılığı Sistem Ayarları'dır. Dil ve erişebilirlik ayarları, kullanıcı hesapları, fare/klavye gibi donanımların ayarlanması, görünüm özelliklerinin değiştirilmesi gibi aklınıza gelebilecek her türlü ayarlama işlemleri buradaki seçenekler üzerinden gerçekleştirilmektedir. Sistem Ayarları'nı açmak için sağ üst köşedeki düğme içindeki Sistem Ayarları seçeneğini kullanabilirsiniz ya da önatınmı olarak başlatıcı çubuk üzerinde bulunan Sistem Ayarları simgesine tıklayabilirsiniz.
Güvenlik
Ubuntu hem temel masaüstü kullanıcıları için hem de sistem yöneticileri için son derece güvenli bir ortam sunmaktadır. Ubuntu'ya sonradan yüklenilebilecek binlerce program, Ubuntu'nun kendi İnternet depolarında tutulur. Böylece kullanıcılar İnternetteki herhangi bir siteden, bilimeyen bir kaynaktan yazılım indirmek zorunda kalmazlar. Böylece sisteme zarar verebilecek hasarlı ya da kötü niyetli yazılımların kurulmasının önüne geçilmektedir. Günümüzde Microsoft Windows'un da benzer bir sistemi kurabilmek için çalışmalar yaptığı bilinmektedir.
Ubuntu ve beraberindeki yazılımlar açık kaynak kodludur. Açık kaynak yapısı sayesinde güvenlik açıkları kolayca tespit edilerek kısa sürede onarılabilmektedir.
Virüsler
Zararlı yazılımların UNIX ve Linux sistemlerin mimarisinden kaynaklanan nedenlerde sistemler arasında yayılması bir hayli zordur. Bugüne kadar Linux için yazılmış çok az sayıda virüse rastlanılmıştır. Linux için yazılmış ender rastlanan bu virüsler, Linux'un teknik yapısından dolayı bilgisayarlar arasında yayılamamıştır.
Bilinen zararlı yazılımların neredeyse hepsinin Windows sistemlerde çalışacak şekilde yazıldığını ve ayrıca bundan sonra Linux için yazılabilecek virüslerin de yine söz konusu teknik yapı nedeniyle Linux yüklü bilgisayarlar arasında yayılmasının bir hayli güç olduğunu düşünürsek Linux tabanlı bir işletim sistemi olan Ubuntu'da herhangi bir antivirüs programına ihtiyacınız olmadığı söyleyebilir.
Linux sistemlerini korumak için anti-virüs yazılımlarına pek ihtiyaç duyulmasa da Windows virüslerini temizlemek için özellikle sunucu Linux sistemlerde antivirüs yazılımları kullanılmaktadır. Virüsler konusunda daha geniş bilgi için Ubuntu ve virüsler maddesine bakabilirsiniz.
Güvenlik duvarı
Ubuntu'da varsayılan olarak İnternet portları kapalı olduğundan kullanıcılar genellikle bir güvenlik duvarına ihtiyaç duyulmasalarda çeşitli gereksinimlerden dolayı Ubuntu ile birlikte UFW güvenlik duvarı aracı yüklü gelmektedir. Güvenlik duvarını bir arayüz üzerinden yönetebilmek için Ubuntu Yazılım Merkezi aracılığıyla gufw paketini kurup kullanabilirsiniz.
Güvenlik duvarı hakkında daha geniş bilgi için Ubuntu'da güvenlik duvarı kullanımı belgesini okuyabilirsiniz.
Erişim hakları
Ubuntu, diğer Linux dağıtımları gibi UNIX sisteminin kullanıcı yetkilendirme standartlarını kullanır, bu standartlar sayesinde büyük sunuculardaki yüksek güvenlik özellikleri masaüstü Linux sistemler için de sıradan bir özellik olur. Linux sistemi, esinlendiği Unix gibi çok kullanıcılı bir sistem olarak geliştirilmiştir. Bir Linux sistemi, aynı anda yüzlerce kullanıcı tarafından kullanılabilir ve bu kullanıcıların hiçbirisi bir diğerinin belge ve ayarlarına ulaşamadığı gibi hiçbir sistem kaynağına da izinsiz erişemez. Masaüstü Linux sistemler her ne kadar bu kadar çok kullanıcıyı hedeflemiyor ve bu imkanları pek kullanmıyor olsa da güvenlik açısından bu erişim güvenlik politikası aynen uygulanmaktadır.
Linux sistemlerde tüm yetkilere sahip bir yönetici hesabı bulunur ve bu hesabın kullanıcı adı "root"'dur. Root hesabı, Windows'taki sistem yöneticisi olan Administrator hesabına benzetilebilir. Ancak aralarındaki yetkilendirme sistemi farklı olduğundan root kullanıcısı ile diğer kullanıcılar arasındaki yetki farkı Windows'dakinden daha büyüktür. Ubuntu'da yetkili kullanıcı hakları elde etmek için oturumun (root) olarak açılmasına gerek yoktur. Zaten root olarak oturumun açılması, bazı sakıncalar barındırıyor olması nedeniyle varsayılan olarak engellenmiştir.
Dosya dizin hiyerarşisi
Windows sistemlerde, her bir veri depolama aygıtının kendi kök dizinleri vardır (C, D dizinleri gibi), UNIX ve Linux sistemlerde ise tek bir kök dizin vardır.
Ubuntu gibi Linux temelli işletim sistemlerinde tüm dosya ve dizinler "/" işaretiyle gösterilen kök dizinden başlayarak dallanıp budaklanır. Sabit disk bölümleri gibi çeşitli depolama ortamlarına yukarıda anlatıldığı gibi Nautilus dosya yöneticisindeki Aygıtlar bölümü üzerinden kolayca erişilebileceği gibi dizin hiyeraşisinde /media ya da /mnt dizinleri üzerinden de ulaşılabilir.
Kök dizin altında bulunan "home" dizini içinde, sistemdeki her bir kullanıcı için kullanıcı adını taşıyan bir dizin bulunur. Örneğin "/home/ali" altında "ali" kullanıcısına ait dosyalar bulunur. Bu dizinlere o kullanıcının "Ev Dizini" denilir. Kullanıcı, parolasıyla sisteme giriş yaptıktan itibaren gerçekleştirdiği her işlemi pratikte bu dizinde gerçekleştirir. Oynanan oyunların puanları, İnternet geçmişi, sohbet kayıtları, kişisel dosyalar ve hatta arka plan resimleri, temalar ve benzeri ayarlar da her kullanıcıya ayrı ayrı ayrılmış bu alanda saklanır. Böylece hiçbir kullanıcı bir diğerinin seçimlerini değiştiremez ve diğer kullanıcıların özel dosyalarına erişemez.
Kullanıcı ev dizininiz içindeki bu türden ayar dosyaları birer gizli dosya olduğu için ilk bakışta göremezsiniz. Gizli dosyaları nasıl görünür hale getirebileceğinizi öğrenmek için alttaki konu başlığın bakınız.
Konu ile ilgili daha detaylı bilgi edinmek isterseniz Linux dosya sistemi hiyerarşisi belgesini okuyabilirsiniz.
Gizli dosyaların görüntülenmesi
Windows'ta olduğu gibi Ubuntu'da da normal ayarlar ile göremediğimiz gizli dosyalar vardır. Ubuntu'da gizli dosyaları geçici olarak görünür hale getirmek isterseniz bunun için Nautilus dosya yöneticisinde Görünüm” menüsünde yer alan “Gizli Dosyaları Göster seçeneğine tıklamanız yeterlidir. Eğer tüm gizli dosyaları kalıcı olarak görünür hale getirmek istiyorsanız bunun için dosya yöneticisinde “Değiştir > Tercihler > Gizli ve yedek dosyaları göster” yolunu izlemelisiniz.
Ubuntu'da gizli dosyaların dosya adının başında nokta bulunmaktadır, bu mantıkla adının başına nokta bırakılan herhangi bir dosya, gizli dosya haline gelir.
Disk yönetimi
Windows'ta Bilgisayar Yönetimi arayüzü içinde yer alan disk yönetim aracının Ubuntu'daki karşılığı "Diskler" (orijinal adıyla Disks) aracıdır. Ubuntu ile kurulu gelen bu araca ulaşmak için seçke menüsünde arama kutucuğuna diskler yazabilirsiniz. Bu program aracılığıyla bilgisayarınıza bağlı tüm disk bölümlerini görüntüleyebilir, disk bölümlerini silebilir, biçimlendirebilir, bağlama-ayırma işlemleri yapabilir ve ayrıca disk kalıp dosyalarını (.iso, .img) sisteme bağlayabilirsiniz. Eğer disk yönetimi ile ilgili çok daha gelişmiş bir araç kullanmak isterseniz GParted uygulamasını yükleyebilirsiniz.
Disklerin açılışta otomatik bağlanması
Bağlamak (İng. Mount) demek, bir disk bölümünün kullanıma hazır hâle gelmesi demektir. Windows, bilgisayardaki disk bölümlerinin hepsinin açılışta otomatik olarak bağlayarak kullanılmasını sağlarken Linux dağıtımlarında ise bu durum seçimliktir, istenirse bazı disk bölümleri kullanıcı ilk erişimi sağlayana kadar çalıştırılmaz.
Ubuntu'da, bilgisayarı açtıktan sonra dosya yöneticisi üzerinden bir disk bölümüne tıklandığınız anda o disk bölümü sisteme otomatik olarak bağlanır. Bu açıdan baktığımızda kullanıcıların bu konuda yapması gereken herhangi bir işlem yoktur. Ancak dosyalarınızı kullanıcı ev dizini dışında bir yerde, mesela başka bir disk bölümü içinde bulunduruyorsanız, bu durumda bazı küçük sıkıntılarla karşılaşabilirsiniz. Mesela müzik dosyalarınız başka bir disk bölümü içinde ise Rhytmbox ya da bir başka müzik çaları açıp mevcut şarkı listenizdeki bir şarkıya tıklayarak çalmak istediğinizde şarkı çalmayacaktır, çalması için dosya yöneticisi üzerinden o disk bölümüne bir kez tıklanması gerekir. Bu sıkıntıyı kalıcı olarak aşmak için o disk bölümünü açılışta otomatik olarak bağlanacak şekilde ayarlamalısınız.
Herhangi bir disk bölümünü bilgisayar açlışında otomatik olarak bağlanmasını sağlamak için Ubuntu ile kurulu gelen "Diskler" programını kullanabilirsiniz. Programa ulaşmak için seçke menüsünde arama kutucuğuna "diskler" yazabilirsiniz.
Programı açıp resim 1'de Birimler alanından, başlangıççta otomatik bağlamak istediğiniz disk bölümlerinden birinin üzerine tıklayın arından yine resim1'de kırmızı çerçeve ile gösterilen ayar düğmesine tıklayın ve açılan menüdeki "Bağlama Seçeneklerini Düzenle" seçeneğini kullanın. Bu işlemi yaptığınızda resim 2'deki pencere karşınıza gelecektir. Burada bağlanma seçeneklerini şekildeki gibi açık hale getirin.
Disk birleştirme
Ubuntu'da Windows'taki gibi bir disk birleştirme aracı bulunmamaktadır, çünkü Windows'taki kadar buna gerek yoktur. Ubuntu'da öntanımlı, diğer pek çok Linux dağıtımında kullanılan Ext dosya sistemini kullanmaktadır. Ext biçimli bölümlerdeki dosyalar Windows'ta kullanılan NTFS ya da FAT gibi dosya sistemlerinde farklı bir dağılımla kaydedildiğinden parçalanma daha kayıt sırasında önlenmiş veya en aza indirilmiştir.
Sistem süreçlerini görüntülemek ve sonlandırmak
Windows'ta, çalışmakta olan programların listelenmesi, istenilen bir programın sonlandırılıması gibi amaçlar için kullanılan Görev Yöneticisi'nin Ubuntu'daki karşılığı Sistem Gözlemcisi'dir. Seçke menüsünde arama kutucuğunu kullanarak Sistem Gözlemcisi'ni açabilirsiniz. Cevap vermeyen bir programı Sistem Gözlemcisi arayüzünü açarak sonlandırabileceğiniz gibi bunun yerine xkill komutuna bir kısayol tanımlayarak çok daha pratik bir şekilde programları sonlanıdırabilirsiniz. Xkill kullanıldığında fare imleci bir çarpı işareti şeklini alır. Bu çarpı işareti ile istediğiniz pencereye tılayarak o programı anında sonlandırabilirsiniz. Xkill'i elbette komut satırı üzerinden kullanmak hiç de pratik olmayacaktır. Bu yüzden xkill komutu için herhangi bir kısayol tanımlamalısınız (mesela Ctrl + Alt + Gerisil gibi). Bunun için "Sistem Ayarları > Klavye > Kısayollar > Özel Kısayollar" yolunu izleyin ve orada (+) (ekle) simgesine tıklayın. Açılan kutucukta “Adı” bölümüne herhangi bir şey yazabilirsiniz mesela Sonlandırıcı yazın, “Komut” kısmına ise xkill yazıp Uygula tuşuna basın. Ardından "Kapalı" yazan yere tıklayıp kullanmak istediğiniz kısayola klavyeden tıklayın.
İsterseniz Sistem Gözlemcisi için de bir kısayol tanımlayabilirsin. Bunun için kısayol tanımlayacağınız komut şudur: gnome-system-monitor
Komut satırı kullanımı
Ubuntu'da günlük kullanım için komutlar ve konsol uygulamalarının kullanılmasına ve bilinmesine genel olarak gerek yoktur. Çeşitli forumlarda vb. ortamlarda bazı Linux kullanıcıları arayüz üzerinden yapılabilen pek çok işlemi de alışkanlıkları nedeniyle komut satırı üzerinden cevaplıyor olmaları sizi yanıltmasın, aslında komut satırı üzerinden anlatılan pek çok konunun arayüz üzerinden de yapılabileceğini bilmelisiniz.
Ancak bazı durumlarda komut satırının kullanılması bir zorunluluktan kaynaklanabilir. Örneğin bir hatanın tespiti için ve çözümlenmesi için komut satırı kullanmak zorunlu olabilir.
Ubuntu'da Uçbirim adı verilen komut satırı penceresine ulaşmak için Seçke menüsünde arama kutucuğuna uçbirim yazabilirsiniz ya da klavyeden Ctrl+Alt+T kısayolunu kullanabilirsiniz. Forumlarda ya da başka kaynaklarda herhangi bir iş için sizden sudo ile başlayan bir komutu girmeniz istenebilir. Komut satırı ekranında yetki almanızı sağlayan bu komutu kullandığınızda devamında kullanıcı parolanızı girmenizi bildiren bir iletiyle karşılaşırsınız. Kullanıcı parolanızı girerken, sanki klavyeniz çalışmıyormuş gibi ekranda hiç bir değişiklik olmayacaktır, bu normaldir. Siz parolanızı yazıp enter tuşu ile devam etmelisiniz.
Sıkça sorulan sorular
Ubuntu'yu kullanırken aklınıza gelebilecek diğer bazı soruların yanıtları Sıkça Sorulan Sorular sayfasında toplanmıştır. Bu belgeden sonra SSS sayfasını da okuyarak artık kendi kendine yeten bir Ubuntu kullanıcısı olabilirsiniz.
Dış bağlantılar
- Linux neden daha iyidir?
- Ubuntu El Kitabı (İngilizce)
Kaynakça
- Bu belgenin bazı bölümlerinde PardusWiki'deki "Windows'tan Pardus'a geçiş" belgesinden yararlanılmıştır.