Ubuntu başlangıç kılavuzu

taslak

Windows'tan Ubuntu'ya geçiş rehberine hoşgeldiniz. Bu belge, bilgisayar kullanmaya Windows ile başlamış olan ve uzun süreler Windows üzerinde çalışan bilgisayar kullanıcılarının Ubuntu'ya geçişlerine yardımcı olmak amacıyla hazırlanmıştır. Belgede Ubuntu'nun kullanım özellikleri yer yer Windows ile kıyaslanarak anlatılmıştır.

Başarılı bir geçiş yapmanız dileğiyle,

İyi şanslar...

Ubuntu masaüstü

Ubuntu, masaüstü yönetimi konusunda Windows kullanıcılarına ilk bakışta yabancı gelebilir ancak, birkaç püf noktayı anlayan bir kullanıcı için oldukça basit bir kullanımı vardır.

Masaüstü kavramları

Seçke ana sayfası

Seçke

Masaüstünde sol üst köşedeki Ubuntu düğmesi "seçke" olarak adlandırılmaktadır. Seçke menüsünü kullanarak masaüstü uygulamalarını çalıştırabilir, dosya ve dizinlere ulaşabilir, müzik koleksiyonunuzda arama yapabilir ve çevirim içi videolara göz atabilirsiniz.

Gelişmiş bir arama özelliğine sahip seçke menüsünü en etkin şekilde kullanmak için sık sık arama kutucuğuna başvurmanız tavsiye edilir. Bir uygulama açmak istiyorsanız uygulama adının aklınıza gelen bir kaç harfini arama kutucuğuna girin...

K3b programında ALT tuşu ile HUD özelliği kullanılırken

Arama kutucuğu, geliştirilmesi devam etmekte olan HUD (Heads Up Display) adı verilen bir akıllı arama özelliğe sahiptir. HUD (akıllı arama), bu özelliği destekleyen uygulamalarda (örneğin Mozilla Firefox, Gimp, Inkscape, Gedit gibi) uygulamanın menü ve işlevleri arasında arama yapabilmeyi sağlamaktadır. HUD, bir başka deyişle “Niyetinizi ifade ettiğiniz ve uygulamaların da bu niyete uygun karşılık verdiği bir yol.” olarak da tanımlanır. Örneğin Firefox'da Gizli Tarama moduna geçmek istediğinizi ancak gizli tarama seçeneğinin, Firefox'un hangi menüsünde olduğunu hatırlamadığınızı farz edelim. Bu durumda Firefox açık iken ALT tuşunu kullanarak seçkeyi açın. Arama kutucuğuna örneğin “gizli” yazın, karşınıza gelen seçeneklere bakın... İkinci bir örnek olarak, K3b CD/DVD yazdırma programında bir kalıp dosyasını CD'ye yazdırmak istediğinizi farzedelim. Kalıp yazdırma seçeneğinin K3b arayüzünde nerede olduğunu bulmak yerine K3b açık iken ALT tuşu ile seçkeyi açın ve arama kutucuğuna mesela “kalıp” yazın...

HUD'un temel hedefi; Ubuntu'ya geçip, kapalı kaynak/sahipli yazılımları terk ederek Ubuntu'daki özgür yazılımları kullanmaya başlayan kullanıcıların aradıkları bir özellik, seçenek ve işlevin uygulamanın neresinde - hangi menü içerisinde olduğunu arama zahmetinden kurtarmaktır.

Seçke menüsündeki arama kutucuğu, komut çalıştırmak için de kullanılabilir. Bunun için seçke menüsü “Alt + F2” ile açılmalıdır.

Seçke menüsünde ayrıca bilgisayarınızda son açtığınız dosya ve dizinlerin bir listesi tutulmaktadır. Eğer son kullandığınız dosya ve dizinlerin seçke menüsünde listelenmesini istemiyorsanız “Sistem Ayarları > Gizlilik” yolu üzerinden gerekli ayarlamaları yapabilirsiniz.

Başlatıcı panel

Başlatıcıya yeni simge eklemek

“Başlatıcı” adı verilen panel, kullanıcıların sık kullanandığı çeşitli uygulamalara kısa yol tuşlarıu sağlayan hem de açık pencereler arasında geçiş yapılabilen yerdir. Bu nedenle başlatıcıyı, Windows'taki masaüstü kısayol simgeleri ile görev çubuğunun bir birleşimi olarak görebilirsiniz.

Başlatıcıdaki simgelerden, örneğin LibreOffice Writer simgesi; hem Writer'ı başlatmak için hem de açık Writer pencereleri arasında geçiş yapmak için kullanılır. Writer açık iken bu simgeye tıkladığınızda artık yeni bir Writer penceresi açılmaz, bunun yerine açık olan Writer pencereleri listelenir. Peki bir Writer penceresi açıkken yeni bir Writer penceresi açmak istediğinizde bunu başlatıcı üzerinden nasıl yapabilirsiniz? Çok basit,bunun için başlatıcıdaki Writer simgesine sağ tıklayın ve menüdeki “Yeni Döküman” seçeneğine tıklayın.

Ubuntu'da bir uygulama çalıştırdığınızda başlatıcıda bu uygulamanın bir simgesi yok ise geçici olarak ortaya çıkar. Çalışmakta olan tüm uygulamaların simgelerinin yanında bir ok işaretinin belirdiğini fark edeceksiniz. Sol taraftaki oklar, o uygulamadan kaç adet pencerenin açık olduğunu gösterir. Sağda yer alan ok işareti ise aktif pencereyi gösterir. Örneğin yandaki resimde bir adet Firefox penceresinin ve üç adet LibreOffice Writer penceresinin açık olduğu ve hali hazırda Firefox penceresinin aktif pencere olduğu görülmektedir.

Başlatıcı ayarları şu şekilde değiştirilerek özelleştirilebilir:

Başlatıcıya yeni simgeler eklemek ve çıkarmak: Başlatıcıda hazır gelen simgeler içinde sık kullanmadığınız uygulamalar varsa sağ tıklama menüsü üzerinden istediğiniz simgeleri başlatıcıdan kaldırabilirsiniz. Başlatıcıya yeni bir simge eklemek için ise iki ayrı yolu takip edebilirsiniz. Birinci yol: Başlatıcıya eklemek istediğiniz uygulamayı önce çalıştırın. Uygulamayı çalıştırdığınızda başlatıcıya geçici olarak programın simgesi yerleşecektir, bu simgeye sağ tıklayıp "Başlatıcıya Sabitle" seçeneğini kullanarak sabitleyebilirsiniz. İkinci yol: Seçke menüsü içinde, uygulamanın simgesini bulduktan sonra başlatıcıya doğru sürükle - bırak yapabilirsiniz.

Simgelerin sıralamasını değiştirmek: Başlatıcıdaki bir simgenin yerini değiştirerek yukarıya veya aşağıya taşımak isterseniz bu işlemi, fareyi iki farklı şekilde kullanarak gerçekleştirebilirsiniz. Birinci yol: Yerini değiştirmek istediğiniz bir simgeye fare ile tıklayıp sağa doğru haraket ettirin, artık bu simgeyi istediğiniz yere sürükleyip bırakabilirsiniz. İkinci yol: Yerini değiştirmek istediğiniz bir simgeye fare ile tıklayıp fareyi hareket ettirmeden bir saniye kadar bekleyin. Bunu yaptığınızda simgenin bulunduğu yerden ayrıldığını göreceksiniz. Artık bu simgeyi başlatıcı panel üzerinde istediğiniz yere sürükleyip bırakabilirsiniz. Özel olarak başlatıcının alt bölümünde yer alan Çöp Kutusu ve Çalışma Alanı Değiştirici düğmelerinin yerlerinin sabit olduğunu da belirtelim.

Simge boyutunu değiştirmek: Başlatıcıdaki simgelerin boyutunu değiştirmek isterseniz bunun için masaüstüne sağ tıklayıp "Masaüstü Arkaplanını Değiştir" seçeneğine tıklayın. Açılan pencerenin alt tarafında "Başlatıcı simge boyutu" seçeneğini göreceksiniz...

Evrensel menü

Ubuntu masaüstünde en üstteki yatay çubuk "evrensel menü" olarak adlandırılmaktadır. Evrensel menü ile uyumlu uygulamalarda, uygulamanın Dosya, Düzen, Görünüm ... gibi menüleri uygulama arayüzünden bağımsız olarak evrensel menü üzerinde görüntülenir. Örneğin bir Nautilus dosya yöneticisi penceresi açtığınızda pencere üzerinde Dosya, Düzen Görünüm gibi seçenekleri göremezsiniz, bu şeçeneklere ulaşmak için imleci evrensel menü üzerine götürmeniz yeterlidir.

Bir Firefox penceresi açıkken evrensel menü

Dosya sistemi içinde gezinmek

Ubuntu'da, klasörler arasında gezinmek Nautilus adında bir dosya yönticisi gelmektedir.

Dosya yöneticisini açmak için başlatıcıdaki klasör simgesine tıklamanız yeterlidir. Ayrıca bu klasör simgesine Resim 1'deki gibi ters tıklayarak (yani sağ tıklayarak) Resimler, Müzikler, Belgeler gibi sık kullanılan bazı dizinlere kısa yoldan ulaşabilirsiniz.

Ubuntu masaüstünü ilk açtığınızda Windows'taki gibi bir “Bilgisayarım” simgesinin bulunmadığını fark edeceksiniz. Ubuntu'da, bilgisayarınızdaki mevcut sabit disk bölümlerine, USB bellek, CD/DVD gibi bilgisayarınıza bağlı tüm depolama ortamlarına, Resim 2'de göründüğü gibi Nautilus dosya yönetisi arayüzünde sol tarafta bulunan kenar çubuğu üzerinden kolayca ulaşabilirsiniz ve sistemden kaldırabilirsiniz.

Resim 1: Klasör simgesine sağ tıklama menüsü seçenekleri

Resim 2: Nautilus dosya yöneticisinde aygıtlar bölümü

Resim 3: Bir flaş disk güvenli kaldırılırken

Ayrıca bilgisayarınıza USB bellek, CD/DVD gibi bir ortam yerleştirdiğinizde başlatıcıya otomatik olarak ilgili bir simge yerleşmektedir. Örneğin bilgisayarınıza bir flaş disk taktığınızda başlatıcıda otomatik olarak Resim 3'teki resimdeki gibi bir simge ortaya çıkar. Bu simgeye tıklayarak flaş diskin içeriğine ulaşabilir ve ayrıca bu simgeye ters tıklayarak flaş diski güvenli kaldırma ve biçimlendirme gibi seçeneklere ulaşabilirsiniz.

Unutmayın, CD/DVD sürücünüz içinde herhangi bir disk takılı değil ise Nautilus'da CD/DVD ile ilgili herhangi bir seçenek göremezsiniz.

Ayrıca Ubuntu'da depolama aygıtlarının Windows'taki gibi C: ya da D: gibi harfler ile adlandırılmamaktadır.

Program kurulumu

Programlar nasıl kurulur?

Ubuntu; Windows ve Mac OS X gibi farklı bir işletim sistemdir. Ubuntu, farklı mimarisiyle kendine özgü hazırlanmış programlarla çalışır. Bu programlar için de öncelikli kaynak olarak Ubuntu'nun İnternet depolarıdır.

Ubuntu Yazılım Merkezi

Ubuntu İnternet depolarında yer alan binlerce program, Ubuntu Yazılım Merkezi aracılığıyla temin edilip kururlar. Yeni bir programa ihtiyaç duyduğunuzda yapmanız gereken Ubuntu Yazılım Merkezi'ni açıp istediğiniz programı seçip "Kur" düğmesine tıklamaktır. "Kur" düğmesine bastığınızda program İnternet'ten indirilir ve otomatik olarak kurulur. Ubuntu depoları son derece zengindir, 40.000 dolayında paket barındırır.

Bununla birlikte Ubuntu kurulduğu anda kullanıcılarına ofis programlarından medya oynatıcıya, İnternet araçlarından müzik çalara, CD/DVD yazdırma programından PDF okuyucuya kadar uzanan çok sayıda paket sunar. Bu yüzden Windows kullanıcılarının "İşletim sistemini kurdum, şimdi programlarımı kurayım" alışkanlığını tekrarlamadan önce menüde bir dolaşmalarında fayda vardır...

Ubuntu'da program kurulumu konusunda diğer yöntemler hakkında detaylı bilgi almak için Ubuntu'da yazılım kurmak maddesine bakabilirsiniz.

Windows programları çalıştırılabilir mi?

Önceki başlıkta da belirttiğimiz gibi Ubuntu(Linux), Windows ve Mac OS X farklı mimarilere sahip işletim sistemleridir. Bir işletim sisteminin mimarisine uygun olarak yazılmış programlar, diğer işletim sistemlerinde çalışmazlar.

Daha açık bir ifadeyle, Windows üzerinde kullandığınız bir programın üreticisi eğer programın Linux sürümünü üretmiyor ise, bu programı Ubuntu'da normal şartlar altında çalıştırmazsınız. Çünkü setup.exe, install.exe gibi program kurulum dosyaları tamamen Windows platformuna hitaben hazırlanmaktadır. Bu yüzden Ubuntu'ya geçen kullanıcılar ihtiyaç duydukları programların Linux'taki muadillerini araştırıp kullanırlar. Linux dünyası son derece zengin çeşitlilikte, kaliteli programlara sahiptir. Bu nedenle muhtemelen aradığınız uygulamaların bir benzerini Ubuntu Yazılım Merkezi'nde bulabilirsiniz.

Eğer Windows'ta kullandığınız ve hiçbir şekilde vazgeçemeyeceğiniz bir program varsa şansınızı Wine denilen öykünücü program aracılığıyla deneyebilirsiniz. Wine, Windows platformunun mimarisini öykünen bir uygulama katmanıdır ve bazı Windows programlarının Linux altında çalıştırılması olanağını sunabilir. Ancak Wine, çalıştırdığı her programın düzgün ve beklenen performansta çalışacağını garanti edemez. Eğer ihtiyaç duyduğunuz program mesleki - teknik bir program ise Wine'yi kullanmak da sizin için riskli olabilir, bu durumda aynı bilgisayara Windows ve Ubuntu kurarak yoluna gidebilirsiniz.

Elbette bu durum oyunlar konusunda da geçerlidir. Windows oyunlarının bir kısmını Wine ile oynayabilirsiniz. Bu arada Linux üzerinde oynayabileceğiniz birçok oyun mevcuttur.

Windows'ta sıkça kullanılan bazı programların Ubuntu'daki karşılıklarını öğrenmek için aşağıdaki Windows'ta kullanılan bazı programların Ubuntu'daki karşılıkları başlığını okuyabilirsiniz.

Donanımlar

Donanım tanıtma

Ubuntu'da donanım tanıtma işlemleri genellikle otomatik olarak yapılmaktadır yani Ubuntu'yu kurduğunuzda donanımlarınızın hemen hepsinin otomatik olarak tanınarak kullanıma hazır hale gelmesi beklenir. Çünkü binlerce çeşit donanıma ait sürücüler Ubuntu ile birlikte yüklü gelmektedir.

Donanımlarınız ile ilgili herhangi bir sorun yaşamanız halinde aşağıdaki seçenekleri deneyebilirsiniz.

• Öncelikle UbuntuWiki'nin Donanım bölümüne bakınız. Donanım bölümünde, donanımların ayarlanması – kullanılması ile ilgili olarak hazırlanmış çeşitli belgeler bulabilirsiniz.
• Ubuntu donanım desteği sayfalasına gidin ve donanımınızın ismiyle arama yapın. Büyük ihtimalle orda donanımınızın çalışması için kolay yollar mevcuttur (küçük bir yazılım yüklemesi gibi...) .
• Eğer orada bulamazsanız bir arama motoruyla (örneğin Google) donanımınızın Linux sürücülerini arayın. Örneğin Hp 1022 Laser Yazıcı için Hp 1022 Linux şeklinde arama yapabilirsiniz.
• Eğer tüm bunlar sonucunda bulamadıysanız Ubuntu desteğinden, ya da Forum(Türkçe)dan yardım isteyebilirsiniz. Ubuntu bir topluluk projesidir ve forumlarda, IRC kanallarında ve e-posta listelerinde size yardım edebilecek gönüllüler bulabilirsiniz.

İnternet'e bağlanma

Ubuntu'da kablolu, kablosuz, mobil (3G), VPN ya da DSL ağ bağlantıları oluşturmak ve yönetmek için; masaüstünde sağ üst tarafta yer alan ağ bağantısı ile ilgili simgeye tıklayınız ve açılan menüdeki “Bağlantıları Düzenle” seçeneğini kullanınız.

Eğer kablolu ADSL bağlantısı kullanıyorsanız, ethernet kablosunu bilgisayarınıza taktıktan bir kaç saniye sonra İnternet bağlantınız otomatik olarak tanımlanacaktır zaten...

Yazıcılar / Tarayıcılar

Ubuntu kurulumu ile birlikte yüzlerce çeşitli marka/model yazıcının Ubuntu'da çalışabilmesi için gereken sürücü paketleri de sisteme yüklenmektedir. Ubuntu'nun sahip olduğu otomatik yazıcı tanıtma özelliği sayesinde pek çok yerel yazıcı, hiçbir işlem yapılmadan otomatik olarak tanınarak kullanıma hazır hale gelmektedir. Yazıcıyı bilgisayara takıp güç düğmesine bastıktan birkaç saniye sonra herhangi bir belgeyi açıp yazdırmayı deneyebilirsiniz. Ubuntu'ta belge ya da resim taramak için “Simple Scan” (Basit Tarama) adında bir program hazır yüklü gelmektedir. Bu tarama programını açmak için seçke düğmesine basın ve arama kutucuğuna örneğin “tara” yazınız...

Yazıcı ve tarayıcılar ile ilgili detaylı bilgi edinmek için Yazıcılar/Tarayıcılar maddesine bakabilirsiniz.

Ekran kartları

Ubuntu kurulumuyla birlikte ekran kartınızı yapılandırmaya yönelik bazı sürücü paketleri de sisteminize kurularak otomatik olarak yapılandırılır. Ekran kartınız ile ilgili herhangi bir sorun yaşamasanız bile 3B uygulamaların (örneğin üç boyutlu oyunların) çalışabilmesi için ekran kartınızın tüm özelliklerini kullanmayı sağlayan sürücü paketlerini yüklemeniz gerekebilir. Eğer ekran kartınızın 3B özelliği kullanılabilir durumda değil ise ve 3B özelliğinin kullanılabilmesi için gereken bir sürücü paketi Ubuntu paket depolarında var ise Ubuntu'yu kurduktan bir süre sonra otomatik olarak bir uyarı kutucuğu açılacaktır ve bu uyarı penceresinde, size ilgili sürücü paketini kurmak isteyip istemediğiniz sorulacaktır.

Ekran kartı ayarları ve monitörler ile ilgili detaylı bilgi için Donanım bölümünde yer alan Ekran kartları/Monitörler sayfasına bakabilirsiniz.

Diğer donanımlar

Bluetooth aygıtlarından kablosuz ağ kartlarına, web kamerasından, klavyeye kadar tüm donanımların kullanılması ya da ayarlanması ile ilgili tüm belgelere Donanım sayfası içinde bulabilirsiniz.