Ubuntu'da sistem kurtarma

Belli başlı sorun türleri

• Sorun 1: Ubuntu'yu kurup kullanmaya başladınız. Bir süre sonra örneğin kritik güncellemeleri yüklerken elektrik kesintisinin yaşanması sonrasında Ubuntu masaüstüne ulaşamama-siyah bir ekrana düşme sorunuyla karşılaşabilir ya da masaüstüne ulaştığınız halde çözünürlüğü bozuk bir masaüstü ile karşılaşabilir, ağ kartı, ses kartı gibi donanımların çalışmaması, sistem tarafından tanınmaması gibi sorunlarla karşılaşabilirsiniz.

• Sorun 2: Benzer şekilde ekran kartı sürücüleri ile ilgili bir değişiklik yaptıktan sonra masaüstüne ulaşamayabilir ya da çözünürlüğü sorunlu bir masaüstü ile karşılaşabilirsiniz.

• Sorun 3 Bilgisayarınızda Windows ve Ubuntu yüklü ise, Windows'un her yeniden kurmanız sonrasında Ubuntu'ya ulaşabilmek için açılış sistemini onarmanız gerekecektir. Bu gibi durumlarda sisteminizi nasıl kurtaracağınızı ve bilgisayarınızdaki verilere nasıl ulaşabileceğinizi bilmeniz gerekir.

Bu belgede, yukarıdaki sorunlarla karşılaşmanız halinde hem sistemi nasıl kurtarabileceğiniz anlatılacak hem de sistemi kurtarmasanız bile belgelerinize nasıl ulaşabileceğiniz anlatılacaktır.

Ubuntu'nun Kurtarma Kipi seçeneklerinin kullanımı

Sorun 1 ve Sorun 2'de anlatıldığı gibi kritik güncelleme hatası sonrasında ya da kullanıcı tarafından ekran kartı ayarları değiştirildikten sonra masaüstüne ulaşamama ya da çeşitli donanım sorunlarıyla karşılaşırsanız bilgisayar açılışında Resim 1'deki gibi işletim sistemi seçme ekranı karşınıza geldiğinde orada yer alan "Ubuntu için gelişmiş seçenekler" seçeneğini kullanın. Bu seçenek ile devam ettiğinizde, Resim 2'deki gibi bir ekran karşınıza gelir.

Resim 1: Açılış menüsünde "Ubuntu için gelişmiş seçenekler" seçeneği ile devam edin

Resim 2: Eski ve yeni Linux çekirdekleri ile kurtarma kipleri

Resim 2'de çok sayıda Ubuntu seçeneği ve bu seçeneklerin (Kurtarma Kipi) seçeneklerinin yer aldığı bir liste görülmektedir. Bu seçenekleri şu şekilde açıklayabiliriz: Zaman zaman Ubuntu'da yaptığınız bazı güncellemelerle beraber işletim sisteminin temel yapı taşı olan Linux çekirdeği de güncellenmektedir. Çekirdek güncellemeleri sonrasında eski çekirdekler tamamen ortadan kaldırılmak yerine rafa kaldırılmaktadır. İşte bu listedeki seçenekler, rafa kaldırılan eski Linux çekirdeklerini ve bu sürümlerin kurtarma kiplerini ifade etmektedir.

Yaşadığınız sorunu çözmek ya da atlatıp düzgün çalışan bir masaüstüne ulaşabilmek için öncelikle altta anlatıldığı gibi eski çekirdeklerden birini kullanarak sistem açmayı deneyebilirsiniz. Eğer işe yaramazsa aşağıda sonraki başlıkta anlatıldığı şekilde Kurtarma Kipi seçeneklerinden yararlanabilirsiniz.

Eski çekirdeklerin kullanılması:

Yukarıda bahsedilen güncelleme sonrası yaşanan işte bu listede yer alan (yanında "kurtarma kipi" yazmayan) eski Linux çekirdeklerinden herhangi birini kullanarak sorunun devam edip etmediğine bakabilirsiniz. Deneme işlemine en üstteki çekirdekten başlayarak sonucuna bakmanız yerinde olacaktır çünkü en üstteki seçenek diğerlerine göre daha günceldir.

Kurtarma Kipi seçeneklerinin kullanılması:

Resim 2'de görüldüğü her bir çekirdek seçeneği için bir de yanında paratez içinde "kurtarma kipi" yazan seçenekleri bulunmaktadır. Yaşadığınız sorunu, kurtarma kipi seçenekleri yardımıyla çözmek isterseniz öncelikle yanında "kurtarma kipi" yazan seçeneklerden en üsttekini deneyerek başlayabilirsiniz.

Listede bir kurtarma kipi seçeneğini kullanarak devam ettiğinizde alttaki seçenekleri sunan bir ekran ile karşılaşırsınız.

Resim 3: Kurtarma seçenekleri

Şimdi resimde görülen kurtarma seçeneklerinin hangi şartlar altında işinize yarayabileceğini açıklayalım.

clean :	Boş alan oluştırmayı dene Eğer bilgisayar açtığınızda kullanıcı adı-parola girme ekranına kadar geliyorsanız fakat bu ekranda kullanıcı adınızı ve parolanızı doğru girdiğiniz halde masaüstü açılmadan tekrar kullanıcı giriş ekranına düşüyorsanız bu durum Ubuntu'nun kurulu olduğu disk bölümünün tamamen dolmuş olmasından kaynaklanıyor olabilir.
dpkg :	Bozuk paketleri onar Ubuntu'da güncellemeleri yüklerken ya da herhangi bir paketi yüklerken elektrik kesintisi vb. sebeple bilgisayarın aniden kapanması nedeniyle ya da Ubuntu'ya sonradan kurduğunuz uyumsuz paketler nedeniyle paket veri tabanı bozulabilir. Bu gibi durumlarda bu seçeneği kullanarak paket veri tabanının onarılmasını sağlayabilirsiniz. Ancak bu işlemin yapılması da, önemli bir güncellemenin yarıda kalmasından kaynaklanabilecek bir sorunun çözülmesinde yeterli olmayabilir. Eğer yeterli olmazsa önce aşağıdaki "network" seçeneğini kullanarak ağ bağlantısını etkinleştiriniz sonra "root" seçeneğini kullanarak aşağıda (root bölümünde) anlatıldığı gibi komut satırı üzerinden, yarım kalan tüm güncellemeleri yükleyiniz. Güncellemeleri yükledikten sonra tekrar "dpkg" seçeneğini kullanarak (ya da komut satırı ekranındayken sudo dpkg-reconfigure --all komutunu kullanarak paket veritabanını onarınız.
failsafeX :	Güvenli grafik kipinde çalıştır Ekran kartı sürücülerinde bir değişilik yapılması halinde masaüstüne ulaşamama ya da bozuk bir ekranla karşılaşma gibi sorunlarla karşılaşılabilir. Ekran kartı yapılandırmasına bağlı sorunlarlarla karşılaşılması halinde masaüstüne ulaşmak için buradaki "failsafeX" seçeneğini deneyebilir ya da Kapalı kaynak sürücüden açık kaynak sürücüye geri dönüş sayfasında anlatıldığı gibi ön tanımlı açık kaynak sürücüye dönüş yapmayı deneyebilirsiniz. failsafeX seçeneği, ekran kartınız için oldukça düşük özelliklere sahip, ancak güvenli bir şekilde çalıştırabilecek sürücüleri kullanarak sistemi açmayı dener.
fsck :	Tüm dosya sistemlerini işaretle
grub :	Grub önyükleyiciyi güncelleştir Bu seçenek, bilgisayara takılı tüm diskleri yeniden tarayıp kurulu işletim sistemlerini tespit ederek Grub menüsünün güncellenmesini sağlar. Ubuntu yüklü bir bilgisayarda sabit diske ilaveten bir başka Linux dağıtımı kurulması ve bu Linux dağıtımı kurulurken onun kendi önyükleyicisinin kurulmamaması halinde bu seçenek kullanılarak söz konusu yeni kurulan işletim sisteminin, bilgisayar açlılışındaki GRUB menüsüne eklenmesi sağlanabilir. Ayrıca bu seçenek; taşınabilir bir diske kurulu olan işletim sisteminin, GRUB menüsüne eklenmesinde de kullanılabilir. Aslında tüm bu GURB menüsü güncellemeleri, Ubuntu masaüstündeyken de yapılabilir. Bunun için Uçbirimde sudo update-grub komutunun kullanılması yeterlidir. Bu seçeneğin; Grub menüsünün herhangi bir sebepten ötürü hasar görerek hata vermesi ya da Grub menüsünün hiç gelmemesi gibi durumların çözümü ile bir ilgisi yoktur. Eğer bu türden bir sorun yaşıyorsanız Grub önyükleyicisini onarmak (yeniden kurmak) belgesinde anlatılanları uygulayarak Grub'u onarabilirsiniz.
network :	Ağ bağlantısını etkinleştir Bu seçeneği kullandıktan birkaç saniye sonra otomatik olarak ağ bağlantınız kurulacaktır. Ağ bağlantınız kurulduktan sonra bir önceki ekrana (yani kurtarma kipi seçeneklerinin olduğu ekrana) dönebilmek için Ctrl+Alt+PrtScr(SysRq) tuş bileşimni kullanabilirsiniz.
root :	Yetkili kullanıcı komut satırına gir Masaüstünüz açılmıyor olmasa dahi komut satırı ekranını kullanarak her türlü onarım ve güncelleme işlemini rahatlıkla yapabilirsiniz. Önemli güncellemeleri yüklerken elektrik kesintisi nedeniyle masaüstüne ulaşamazsanız önce üstteki network seçeneğini kullanarak ağ bağlantınızı aktifleştirin. Sonra "root" seçeneğini kullanarak komut satırı ekranına geçin. Kurtarma kipi varsayılan olarak dosya sistemini salt okunur olarak bağlar. Yazılabilir olarak bağlamak için önce şu komutu veriniz: mount -o rw,remount / Komut satırında tüm sistemi güncellemek için önce sudo apt-get update komutunu ardından sudo apt-get upgrade komutunu veriniz. İşiniz bittikten sonra reboot komutunu kullanarak bilgisayarı yeniden başlatabilirsiniz.

Windows kurulumu sonrasında açılış sisteminin onarılması

Bilgisayar açılışında işletim sistemi seçme ekranı

Eğer bilgisayarınıza Windows ve Ubuntu yüklediyseniz; Ubuntu'ya dokunmadan Windows'u her yeniden kurduğunuzda bilgisayar açılışındaki "GRUB" adı verilen işletim sistemi seçme ekranı ortadan kaybolacak ve doğrudan doğruya Windows açılacaktır. Bu gibi durumlarda işletim sistemi seçme ekranını geri getirmek için GRUB açılış önyükleme yazılımını onarmanız gerekecektir.

Açılış sisteminin onarılması işlemine, sadece Windows kurulumu nedeniyle değil, Grub menüsünün herhangi bir sebepten dolayı zarar görerek hata vermesi durumunda da ihtiyaç duyulabilir.

Açılış önyükleme sistemin onarılması ile ilgili olarak Grub önyükleyicisini onarmak (yeniden kurmak) belgesinden detaylı bilgi alabilirsiniz.

Ubuntu canlı DVD/USB'si yardımıyla, çöken bilgisayardaki belgelere ulaşmak

Bilgisayarınızda kurulu olan Ubuntu veya herhangi bir işletim sisteminin (Windows vs.) çökmesi halinde, çöken sisteminizi kurtarmadan önce bilgisayarınızda herhangi bir disk bölümü içindeki belgelerinize, resimlerinize vb. dosyalarınıza ulaşmak isteyebilir ve onları güvenli bir harici diske kopyalamak isteyebilirsiniz.

Bu gibi durumlarda Ubuntu'nun canlı DVD/USB özelliğinden faydalanabilirsiniz. Bunun için herhangi bir Ubuntu sürümünün DVD'sini ya da USB belleğini bilgisayara takıp bilgisayarı bu DVD'den ya da USB bellekten başlatın. Alttaki ekran karşınıza geldiğinde “Ubuntu'yu Dene” seçeneğini kullanın.

Ubuntu'yu “Deneme” ya da “Kurma” seçim ekranı

Artık Ubuntu canlı DVD/USB'sinin masaüstü ortamındasınız. Masaüstünde rıhtımdaki klasör simgesine tıklayarak dosya yöneticisini açın. Bu dosya yöneticisi penceresi üzerinden belgelerinizin bulunduğu disk bölümüne ulaşabilirsiniz. Ulaştığınız verileri elinizdeki harici bir diske kopyalayabilirsiniz.

Aslında bu türden bir kaza karşınıza gelmeden önce belgelerinizi; Ubuntu ya da diğer işletim sistemlerinizin yüklü olduğu disk bölümlerinde değil sadece belgelik olarak kullanacağınız bir disk bölümünde tutmanız daima yararınıza olacaktır.

Ayrıca bakınız

• PhotoRec ile veri kurtarma
• Çekirdek önyükleme seçenekleri