Yardım:Türkçenin kullanımı

Bu sayfa UbuntuWiki Politika ve yönergelerinin bir parçasıdır.
Sayfanın içeriği, uygulanması gereken bir standart olarak benimsenmiştir. Değiştirilmesi mümkündür ancak sağduyuyla ele alınması gerekmektedir. Uygun görmediğiniz bir bölüm varsa, tartışma sayfasında sebepleri ile açıkça belirtiniz.

UbuntuWiki'de temel olarak Türkçe yazım kuralları geçerlidir.

Noktalama kuralları

Tırnak işareti

Alıntılar için "çift tırnak" kullanınız; bu ekrandan daha rahat okunabilen bir karakterdir. 'tek tırnak' işaretini "bir alıntı 'bir başka alıntının içinde' olduğu zaman" kullanınız.

Daha uzun alıntılar ilk satıra iki nokta üst üste ile başlamak suretiyle yapılan girinti ile veya <blockquote> </blockquote> notasyonuyla ifade edilebilir. Girintili yazıyla ifade edilen alıntılarda tırnak işaretine gerek yoktur. Birden çok paragrafı olan (girinti kullanılmayan) alıntılarda, çift tırnak işareti her paragrafın başında eklenir, ancak sadece son paragrafın sonunda kapatılır.

Tırnak işaretlerini ve girintileri, alıntıları diğer metinlerden ayırmak için kullanın. Alıntıyı, alıntı yapılan metnin içinde vurgu, yabancı sözcük vb. olmadığı sürece eğik karakterle yazmaya gerek yoktur.

Tırnak işaretinin görünüşü

Tırnak işareti iki şekilde görünebilir:

Tipografik “yazı”, ‘yazı’
Daktilo tipi "yazı", 'yazı'

Her ikisi de kullanılabilir. Ancak bilgisayarlarda öntanımlı olan, dolayısıyla İnternet'teki ve Vikipedi'deki çoğu yazıda kullanılan yazı tipi ikincisidir. O yüzden, özellikle madde başlığında tırnak işareti kullanılıyorsa, daktilo tipi olmasına dikkat ediniz.

Tırnak işaretine benzeyen aksan işaretlerini (`text´) kesinlikle kesme işareti veya tırnak işareti olarak kullanmayınız.

Parantez kullanılan yerlerde noktalama

Noktalama, içinde kullanıldığı yazıya göre uygulanır. Eğer yazının tamamı parantez içindeyse, bir fark olmadan aynen uygulanır. Paranteze alınan yazı tam bir cümle değilse (buradaki gibi), noktalama onun dışında kalır.

Bu uygulama köşeli parantez "[ ]" için de geçerlidir.

İki nokta üstüste

İki nokta üstüste kullanırken öncesinde boşluk bırakmayınız:

Sadece iki sene üretildi: 1941 ve 1943 (doğru)
Sadece iki sene üretildi : 1941 ve 1943 (yanlış)

Tire işaretleri

Vikipedi'de kullanılan tire ve çizgiler

Tire işareti, veya daha açıklayıcı olmak gerekirse eksi tiresi (-) görsel olarak en kısa çizgi karakteridir. Geleneksel olarak satırları bölmede, sözcükleri birleştirmede veya eksi işareti yerine kullanılır. Tarihsel nedenlerden ötürü klavyede yer alan tek tire karakteridir. Diğer çizgi karakterleri yazılımları tarafından tutarlı bir şekilde gösterilemediği için en çok kullanılan çizgi karakteridir.

Eksi işareti, eşittir ve artı işaretleri ile aynı genişlikte olacak şekilde tasarlanmıştır. TeX ile yazılmayan denklemlerde eksi işareti yerine veya negatif sayıları ifade etmek için kullanılmalıdır. Hemen hemen bütün tarayıcılar tarafından desteklenir. HTML olarak − veya sayısal biçimiyle − kullanılabilir.

Orta çizgi (–), tireden (kısa çizgiden) biraz daha uzun olup, uzun çizginin yarısı kadar bir genişliğe sahiptir. – şeklinde ifade edilebilir. Zaman aralığını ifade eder (İki tarih arası gibi). Sayılar veya kelimeler arasında kullanılan orta çizginin yanlarında boşluk olmaz (İstanbul–Ankara gibi). Ancak çok sözcükten oluşan ifade ve tamlamalarda (örneğin 1 Mart 2005 – 23 Temmuz 2006) rahat okunabilme açısından boşluk tercih edilmelidir.

Eski daktilolarda çizgiler birbiriyle bitişik gözüktüğü için, uzun zaman çift çizgi (--) uzun çizgi yerine kullanılmıştır. Bu halen kabul edilebilir bir kullanımdır.

Kesme (taksim) işaretleri

İki sözcüğü kesme işareti (eğik çizgi) ile birleştirmekten kaçının çünkü bu yazım biçimi o sözcüklerin birbirleri ile ilişkili olduğunu belirtebilse de nasıl ilişkili olduklarını anlatmaz. Belirsizliği ortadan kaldırmak için açıkça yazmak tercih edilmelidir.

Hukuki metinler dışarda tutulmak üzere, "ve/veya" yapısının kullanılması da tercih edilmemelidir. Onun yerine,

"içeren veya (içeren ya da)" için "x veya y, ya da her ikisi" gibi,
"dışlayan veya (dışlayan ya da)" için ise "ya x ya da y, ama her ikisi değil" gibi bir kalıbın

kullanılması tercih edilmelidir.

Listelerde noktalama

Liste örneği

Örnek 1
Örnek 2
Örnek 3

Yukarıdaki gibi sırasız listeler hazırlanırken tarz açısından şu kurallara uyulması benimsenmiştir:

Tamamlanmamış cümlelerin sonunda nokta, virgül veya noktalı virgül kullanmayın.
Eğer liste öğesi bir veya daha fazla tam cümleden oluşuyorsa daima noktalama işaretlerini kullanın ve bir nokta ile bitirin.
Cümle tiplerini karışık kullanmamaya çalışın; bir listede ya tam cümleler, ya da cümle parçaları kullanmaya çalışın.
Listedeki her bir girişi büyük harfle başlatın, cümle ya da cümle parçaları kullanılması farketmez.

Kullanım ve imla

Kullanım

Yazı içinde, yerleşmiş yabancı sözcükler kullanılmışsa, bunların ilk yazanın uygun gördüğü şekliyle bırakılmasında sakınca yoktur; ancak yine de maddeyi yazarken yaygın kullanıma sahip Türkçe alternatifler tercih edilmelidir.
Genel olarak kabul görmüş sözcüklerin kullanımı doğru kabul edilip tercih edilmelidir.
Anlamda şüpheye yer bırakmayacak sözcükler tercih edilmelidir.

Birinci tekil ve çoğul şahıs özne kullanımından kaçının

Vikipedi maddeleri bir kişinin fikirlerine ya da deneyimlerine dayandırılmamalıdır. Bu yüzden "Ben" sözcüğü ancak alıntı bir sözün içindeyse kullanılabilir, bunun dışında asla kullanılmamalıdır. Benzer sebeplerden dolayı "Biz" ve "Biri" sözcüklerinin de kullanımından kaçınılmalıdır. "Biz Vandallık tehlikesine karşı dikkatli olmalıyız" yerine "Editörler Vandallık tehlikesine karşı dikkatli olmalıdır" daha ansiklopedik bir ifadedir.

Yine de bazı durumlarda "biz" veya "ben" sözcüklerini kullanmakta sakınca olmayabilir. Her okuyanda ortak genel algı deneyimleri bu duruma örnek sayılabilir. "İnsanlar gözlerini açtığında bir şeyler görürler" en iyi ifade biçimi olsa da "Biz gözümüzü açtığımızda bir şeyler görürüz" ifadesi de kullanılabilir. Bu ifade edilgen "Gözler açılındığında bir şeyler görünür." kullanımından iyidir.

Aynı zamanda "biz" sözcüğünü matematik hesaplamalarında kullanmak da kabul edilebilir. Örnek olarak: "Bir sayının mutlak değer içerisinden nasıl çıkacağını bulmak için ilk önce sayıyı bilmemiz gerekir."

İkinci tekil şahıs kullanımından kaçının

İkinci tekil şahsın kullanımı (sen) önerilmez. Bu ansiklopedik dilin muhafaza edilmesi ve cümlelerin açık olması açısından önemlidir. Yerine cümlenin öznesini belirtin, örneğin:

"Bir oyuncu başlangıç çizgisini geçtiği zaman 200 YTL alır.", veya

"Başlangıç çizgisini geçen oyuncular 200 YTL alırlar." şeklinde kullanın,

"Başlangıç çizgisini geçtiğin zaman 200 YTL alırsın." kullanımı ansiklopedik dile uygun değildir ve önerilmez.

Ancak alıntı yapılırken bu kullanım tavsiye edilmez, alıntı doğrudan yapılmalıdır.

Hata yapılan kelimeler

Aşağıdaki liste, Türkçede sıklıkla hatalı yazılan kelimeleri göstermektedir.

Kelimeleri tıklayarak, maddeler içerisinde yanlış kelime geçenleri bulabilirsiniz. Arama sonucunda çıkan makalelerdeki kelimeleri düzelterek katkıda bulunabilirsiniz.

} ¹ Yayınlamak kelimesi tv ve radyo yayınları için kullanılır. Matbu eserler için yayımlamak kelimesi kullanılır. ² "Türkçe'miz, Türkçe'de, Türkçe'nin..." Bunlar yaygın yanlışlar. Türkçe kelimesinden sonra hiçbir ek kesme işareti ile ayrılmaz. Bu konudaki kural şu şekildedir: Özel adlara getirilen yapım ekleri, çokluk eki ve bunlardan sonra gelen diğer ekler kesmeyle ayrılmaz. Türkçe kelimesi Türk özel adına getirilen -çe yapım eki ile oluşturulduğu için bundan sonra kesme işaretine gerek yoktur.

Alfabe

Bir arada sıralanan içeriğin harf sırasına göre dizilmesi için alfabeye ihtiyaç duyabilirsiniz.

Hata	Olması gereken
bir kaç	birkaç
bir çok	birçok
birşey	bir şey ("şey" daima ayrı yazılır. Ör: hiçbir şey, herhangi bir şey, her şey ...)
buda	"bu dahi" anlamında kullanıldığında "bu da" şeklinde ayrı yazılır.
döküman	doküman
ebatlar	ebat (zaten çoğul, tekili 'ölçü')
herhangibir	herhangi bir
herkez	herkes
herşey	her şey
hiç bir	hiçbir
makina	makine
mütevazi	mütevazı
şarz	şarj
ünvan	unvan
yada	ya da
yalnış	yanlış
yanlız	yalnız
yanısıra	yanı sıra
yayınlamak ¹	(basılı -matbu- eser için) yayımlamak
itibariyle	itibarıyla
Türkçe'miz ²	Türkçemiz

A B C Ç D E F G Ğ H I İ J K L M N O Ö P R S Ş T U Ü V Y Z

Ayrıca bakınız

Sıkça Yaptığımız Dil Bilgisi Hataları (Ubuntu-tr Forumu)
Türk Dil Kurumu
Dil Derneği

Kaynakça