UEFI modunda Ubuntu kurulumu sayfasının kaynağını görüntüle

{{güncelle}}

== UEFI nedir? ==

'''UEFI (eski adıyla EFI)''', özellikle 2010 yılı sonrasında üretilmiş olan bilgisayarlarda bulunan bir aygıt yazılımı arayüzüdür. Daha eski bilgisayarlarda yaygın olarak kullanılmakta olan BIOS aygıt yazılımı arayüzünün yerini alması niyetiyle oluşturulmuştur. Bu yazı, EFI modunda Ubuntu kurulması ve çalıştırılması ve ayrıca Ubuntu'yu kullanarak UEFI ve eski BIOS modu arasında geçiş yapılması ile ilgili bilgi sağlamaktadır.

{{Not| UEFI, BIOS ve açılış sürecinin teknik detayları konusunda geniş bilgi edinmek isterseniz [[UEFI ve BIOS hakkında detaylı bilgiler]] maddesine bakabilirsiniz.}}

== Ubuntu'nun EFI modunda kurulmasını gerektiren durumlar nelerdir? ==

Bilgisayarınızda EFI aygıt yazılımı olması, Ubuntu'yu EFI modunda kurmanız gerektiği anlamına gelmez. Önemli olan noktalar şunlardır:

* Eğer bilgisayarınız öntanımlı olarak Windows 8 veya üzeri bir sürüm yüklü olarak gelmişse ve yanına Ubuntu kurmak istiyorsanız Ubuntu'yu EFI modunda kurmanız gereklidir. Çünkü Windows 8 ve sonraki sürümlerle yüklü olarak piyasaya sürülen bilgisayarlarda Windows EFI modunda kurulmuştur.

* Eğer bilgisayarınızdaki diğer işletim sistemi (Windows Vista / 7 / 8 / 10, Linux...) EFI modunda kurulmuşsa, Ubuntu'yu da EFI modunda kurmanız gerekir.

* Eğer bilgisayarınızdaki diğer işletim sistemi (Windows Vista / 7 / 8 / 10, Linux...) eski sistem (EFI olmayan) modda kurulmuşsa, Ubuntu'yu da aynı modda kurmanız gerekir. Mesela, bilgisayarınız 2010 yılından önce üretilmişse, 32 bit ise veya üzerinde Windows XP kurulu olarak satın alınmışsa eski sistem BIOS kurulu demektir.

* Eğer bilgisayarınızda kurulu olan tek işletim sistemi Ubuntu'ysa o zaman fark etmez; EFI modunda veya eski modda kurulum yapabilirsiniz.

== 1. Deneme yanılma yolu ile hızlı ve kolay bir şekilde Ubuntu kurulumu ==

::{{uyarı|'''Ubuntu 14.04 sürümünü kuracaklar için uyarı:'''<br>
GPT bölümleme tablosuna sahip bir disk, Windows bölümleme aracı veya [[GParted]] gibi GPT bölümleme tablosunu okuyamayan bir uygulamayla bölümlendirildiğinde, Ubuntu canlı CD kurulum uygulaması olan Ubiquity, disk bölümlerinin okunması için kullanılan parted paketinde bulunan bir hata yüzünden bu diskleri '''tek parçaymış''' gibi görmektedir. İlgili hata kaydına [https://bugs.launchpad.net/ubuntu/+source/parted/+bug/1351071 bu] bağlantıdan ulaşılabilir. Sorunlu paket Ubuntu 14.10 sürümünde güncellenmiştir. Böyle bir sorunla karşılaşmamak için gerek Windows gerekse GNU/Linux işletim sistemlerinde GPT bölümleme tablosunu okuyabilen ve disk bölme işlemi yapabilen bir uygulama ile diski bölümlemeniz gerekmektedir. Böyle bir sorunla karşılaşırsanız yani Ubuntu kurulumu esnasında diskiniz tek parçaymış gibi görünüyorsa öncelikle [[Fixparts]] maddesinde anlatılanları uygulamalısınız.}}

Eğer 2010 ve daha sonrasında bir bilgisayar aldıysanız ve Ubuntu'yu EFI modunda kurmanız gerekip gerekmediğini bilmiyorsanız aşağıdaki adımları izleyerek Ubuntu'yu hızlıca ve kolay bir şekilde kurabilirsiniz:

:'''1.''' Ubuntu (>=12.10) 64 bit'lik kalıbını indirip Ubuntu DVD/USB'sini oluşturun '''ya da''' [http://sourceforge.net/projects/linux-secure/ Linux-Secure-Remix] 64 bit işletim sistemini indirip DVD/USB'sini oluşturun. Linux-Secure-Remix aslında bire bir Ubuntu kalıbının üzerine [[Boot-Repair]] gibi bir kaç küçük yardımcı sistem aracı ilave edilmiş bir işletim sistemidir, bunun dışında Ubuntu'dan başka hiçbir farkı yoktur. Aşağıda (5.) aşamada Boot-Repair onarma yazılımına ihtiyacımız olacağı için Linux-Secure-Remix'i indirip kurmanız size kolaylık sağlayabilir. Linux-Secure-Remix kullanmasanız bile (5.) aşamaya geldiğinizde Boot-Repair'i [[Boot-Repair#2. seçenek: Boot-Repair'in canlı Ubuntu DVD/USB'sine kurulması|şurada]] anlatıldığı gibi canlı Ubuntu DVD/USB'sine geçici olarak kurup kullanabilirsiniz.

:'''2.''' BIOS'unuzdaki "'''QuickBoot/FastBoot'''" özelliğini ve "'''Intel Smart Response (SRT)'''" özelliğini devre dışı bırakın.

:'''3.''' Bilgisayarınızı Ubuntu DVD/USB'sini kullanarak çalıştırın ve "Ubuntu'yu Dene"yi seçin. SecureBoot (Güvenli Önyükleme) ya da imza hatasıyla karşılaşırsanız Güvenli Önyükleme (Secure Boot) özelliğini bu makalenin devamında anlatıldığı şekilde devre dışı bırakın ve bilgisayarı yeniden başlatın.

:'''4.''' Ubuntu DVD/USB'si yardımıyla Ubuntu'yu normal şekilde kurun ve bilgisayarı tekrar başlatın.

:'''5.''' Eğer bilgisayar Ubuntu'yu açamıyorsa (ama Windows'u açıyorsa) ya da [[GRUB]] menüsündeki Windows girdisi Windows'u açamıyorsa, bilgisayarınızı tekrar [[canlı sistem|canlı]] Ubuntu DVD/USB'si ile çalıştırın "Ubuntu'yu Dene" seçeneğini seçin. Canlı sistemin masaüstü açıldığında [[Boot-Repair]] yazılımını çalıştırın. Yazılım çalıştığında "Önerilen Onarım"a tıklayın ve bilgisayarı tekrar başlatın.

:'''6.'''  Bu işlemin, başlatma sorunlarını çözmesi gerekir. Eğer sorununuz yine de çözülmezse Boot-Repair'in "Tavsiye Edilen Onarım"ını tekrar çalıştırın ve görüntülenecek olan URL'yi (paste.ubuntu.com/XXXXXX/) bir kağıda yazın. Sonra bilgisayarı tekrar başlatın.

:'''7.'''  Hala olmadıysa, Ubuntu-tr forumundaki [http://forum.ubuntu-tr.net/index.php?PHPSESSID=irf1d5cn1a3520o132j9cg3uo0&board=11.0 şu bölümde] yeni bir başlık açın ve önceki aşamada kağıda yazmış olduğunuz URL'yi de belirterek sorununuzu buraya yazın.


== 2. Ubuntu'yu EFI modunu kullanarak kurma ==

{{Uyarı|Eğer yeni bir Ubuntu kullanıcısıysanız Ubuntu'yu yukarıda anlatılan yöntemle kurmanız tavsiye edilir.}}

=== 2.1 EFI modunda kurmak ===

Ubuntu'yu EFI modunda kurmak için:

* 64 bit Ubuntu diski kullanın (32 bit EFI'yi tanıyamaz).

* Ubuntu'nun son sürümünü kullanın. UEFI desteği ilk 11.10 sürümü ile geldi ama sonraki sürümlerde daha tutarlı hale getirildi. UEFI güvenli önyükleme 12.10 sürümü ile geldi.

* Aygıt yazılımınızı (BIOS), diski UEFI modunda açacak şekilde ayarlayın.

* Sonra:
:- Ubuntu'nun otomatik kurucusunu ( "''Ubuntu'yu diğerlerinin yanına kur''" veya "''Diski sil ve Ubuntu kur''") kullanıyorsanız özel bir şey yapmanıza gerek yoktur. Önemli: Eğer bilgisayarınızda Windows kurulysa ve onu kaldırmak istemiyorsanız "Diski sil ve Ubuntu kur" seçeneğini kullanmayınız!
:- Eğer elle bölümleme yapmayı ("Başka bir şey") seçerseniz, bir EFI bölümü oluşturmanız ve kullanmanız gerekecek.

[[Dosya:UEFI 01.png|450px|none]]

=== 2.2 Bilgisayarın sabit diski EFI modunda açıp açmadığını tespit etme ===

Bunu sadece Ubuntu'yu sabit diskinize kurduysanız veya BIOS ayarlarına bakarak yapabilirsiniz. Ubuntu kurulu bir sabit disk üzerinden (canlı DVD/USB değil) [[Uçbirim]] komut satırı ekranını açın ve şu komutu girin:

{{bc|[ -d /sys/firmware/efi ] && echo "EFI boot on HDD" || echo "Legacy boot on HDD"}}
Eğer sonuç "Legacy boot on HDD" ise ya BIOS UEFI türünde değildir ya da BIOS sabit diski UEFI modunda başlatmak için ayarlanmamıştır.

=== 2.3 Bilgisayarın CD'yi EFI Modunda açıp açmadığını tespit etme ===

'''Uyarı:''' Bilgisayarınız CD'yi EFI modunda açsa bile sabit diski eski modda açabilir ya da tam tersi olabilir.

64 bit Ubuntu diskinden başlatırken:

{| style="text-align: left; table-layout: fixed;" border="0"
|- valign="top"
| style="width:340px; background:#f9f9f9;" | ''Eğer BIOS CD'yi EFI modunda açmaya ayarlanmışsa aşağıdaki ekranı göreceksiniz.''
| style="width:15px" |
| style="width:340px; background:#f9f9f9;" | ''Eğer BIOS CD'yi EFI modunda açmaya ayarlanmamışsa veya disk 64 bit değilse aşağıdaki ekranı göreceksiniz.''
|- valign="top"
| style="width:340px" | [[Dosya:UEFI 02.png|340px|none]]
|
| style="width:340px" | [[Dosya:UEFI 03.png|340px|none]]
|}

=== 2.4 BIOS'u EFI modunda ya da eski modda açmak ===

Bazı yeni bilgisayarlar (2011 sonrası bilgisayarlar) EFI modunda veya EFI olmayan esk modda başlatmaya izin verirler. Bu ayarı her bilgisayarda farklı şekilde ele alabilirsiniz ama bu ayar genellikle BIOS'un "Boot order" sekmesinde bulunur (BIOS ekranına ulaşmak genellikle başlangıçta bir tuşa basmak gerekebilir).

'''NOT:''' Bazı BIOS'lar, optik sürücünün başlatma modunu sabit diskin başlatma modundan farklı şekilde ayarlamaya izin verir.

# "UEFI Hitachi" sabit diski EFI modunda açmayı sağlar.
# "P1: Hitachi" sabit diski Eski modda açmayı sağlar.
# "P3: DVD" Ubuntu CD'sini Eski modda açmayı sağlar.
# "UEFI: USB" Ubuntu canlı USB'sini EFI modunda açmayı sağlar.

[[Dosya:UEFI 04.jpg|450px|none]]

Altta da BIOS'un ikinci ve daha basit bir örneği var. Bu örnekte "Boot Mode" değişkeni tüm ortamlar için başlatma türünü (EFI veya Eski mod) aynı anda değiştirmek imkanı sunar.

[[Dosya:UEFI 05.jpg|450px|none]]

Bazı aygıt yazılımları (BIOS'lar) bir UEFI/Legacy (eski) başlatma seçeneği sunar. Bu modda [Sadece Legacy], [Sadece UEFI] ve [Her İkisi] seçeneklerini sunar. Sonuncu seçenekte eğer mümkünse EFI modunda balşatılır ama bir EFI  dosyası algılanamazsa Eski (Legacy) modunda başlatılır.

=== 2.5 Bir EFI bölümü oluşturma ===

Ubuntu'yu otomatik değil de özel kurulum ile EFI modunda kurmak istiyorsanız sabit diskte bir EFI bölümü gereklidir.

* Ubuntu 12.04'ten beri var olan bir Windows 7 EFI bölümünü biçimlendirmeden yeniden kullanmak mümkündür. Eğer Ubuntu'nun daha önceki bir sürümünü kullanıyorsanız veya halihazırda EFI modunda birkaç farklı Linux dağıtımı kuruluysa yeni bir EFI bölümü oluşturmak daha sağlıklıdır.

* Bir EFI bölümü [[GParted]] yazılımının güncel bir sürümü kullanılarak oluşturulabilir. Oluşturulan bölüm şu özellikleri taşımalıdır:
:# Bağlanma noktası: <code>/boot/efi</code> (Not: Elle bölümleme kullanılırken bu bağlanma noktasını oluşturmak önemli değildir. Ubuntu kurucusu tarafından otomatik olarak algılanacaktır.)
:# Boyut: 100 MB ile 250 MB arası
:# Tür: FAT32
:# Diğer: Bir GPT diskinin başında yer almalıdır ve "boot" bayrağına sahip olmalıdır.

== 3. Ubuntu'nun EFI modunda kurulup kurulmadığını tespit etme ==

EFI modunda kurulmuş bir Ubuntu şu yollarla anlaşılır:

# /etc/fstab dosyası EFI bölümü taşıyorsa (mount point: /boot/efi)
# grub-pc yerine grub-efi başlangıç yükleyicisi (bootloader) kullanıyorsa
# Kurulu olan Ubuntu'da Uçbirimi açın ve şu komutu girin:

::{{bc|[ -d /sys/firmware/efi ] && echo "Installed in EFI mode" || echo "Installed in Legacy mode"}}

== 4. Ubuntu'yu EFI veya eski moda çevirme ==

=== 4.1 Ubuntu'yu EFI moduna çevirme ===

# Boot-Repair'i başlatın ;"Gelişmiş Seçeneklere gelin ve "GRUB konumu" sekmesine tıklayın.
# Eğer ayrı bir /boot/efi bölümü satırı görmüyorsanız bu, bilgisayarınızd EFI bölümü olmadığı anlamına gelir. Bu durumda Boot-Repair'den çıkın ve bir EFI bölümü oluşturun. (Yukarıdaki ilgili bölüme bakın.)
# Eğer "Ayrı bir /boot/efi bölümü" satırını görüyorsanız üzerine tıklayın ve "Uygula" düğmesine tıklayın.
# BIOS'u sabit diskinizi EFI modunda açacak şekilde ayarlayın (Yukarıdaki ilgili bölüme bakın.)
: [[Dosya:UEFI 06.png|450px|none]]

=== 4.2 Ubuntu'yu eski moda çevirme ===

# Eğer Ubuntu bir GPT disk üzerine kuruluysa (bunu 'sudo parted -l'  komutuyla alayabilirsiniz) diskin başlangıcında bir BIOS-Boot bölümü (1MB, Biçimlendirilmemiş dosya sistemi, bios_grub bağrağı) oluşturmak için Gparted uygulamasını kullanın.
# Boot-Repair'i başlatın ;"Gelişmiş Seçeneklere gelin ve "GRUB konumu" sekmesine tıklayın.
# "Uygula" düğmesine tıklayın.
# BIOS'unuzu sabit diski Eski modda açacak şekilde ayarlayın (yukarıdaki ilgili bölüme bakın).

== 5. Güvenli Önyükleme (Secure Boot) ==

Güvenli Önyükleme (Secure Boot) 2012 yılında Windows 8'in kurulu geldiği bilgisayarlarda görülen yeni bir UEFI özelliğidir. Bu özelliğe Ubuntu'nun 12.10 64 bit sürümü ile birlikte destek verilmeye başlandı ama hala tutarlı değil ve bu nedenle Ubuntu'yu başlatmak için bu özelliği devre dışı bırakmak zorunda kalabilirsiniz.

Altta Güvenli Önyükleme özelliği etkinleştirilmş bir BIOS örneği görmektesiniz.

[[Dosya:UEFI 07.jpg|450px|none]]

Güvenli Önyüklemeyi etkinleştirmek veya devre dışı bırakmak için BIOS'unuzda benzer bir seçenek bulun ve Etkinleştirmek/Devre Dışı Bırakmak için klavyenizi kullanın.

== Ayrıca bakınız ==
* [https://www.pardus.org.tr/pardus-21-kurulum-kilavuzu Pardus 21 Kurulum Kılavuzu]
* [https://linuxmint-installation-guide.readthedocs.io/tr/latest/efi.html Linux Mint kılavuzları EFI SecureBoot]
* [https://www.rodsbooks.com/efi-bootloaders/secureboot.html Managing EFI Boot Loaders for Linux: Dealing with Secure Boot] (İngilizce)
* [https://getsol.us/articles/installation/disks/en/ Solus Linux dağıtımının - UEFI sayfası] (İngilizce)

== Kaynakça ==
* [https://help.ubuntu.com/community/UEFI UEFI] (help.ubuntu.com/community)
* [http://forum.ubuntu-tr.net/index.php?topic=37983.0 Ubuntu Forumu] (Türkçe çevirisi)

[[Kategori:Kurulum]]