Linux dağıtımları
Dağıtım kavramı, özgür yazılım felsefesinin çok alternatifli dünyasının bir sonucu olarak ortaya çıkmış, Linux'a özgü bir terimdir. Linux Dağıtımı ile vurgulanan aslında tam bir işletim sistemi olarak çalışır hale gelmiş bir özgür yazılım projeleri topluluğudur.
Bunun için sistemi kullanacak kullanıcı ya da sistemin üstleneceği göreve uygun olarak Linux çekirdeği ve birlikte binlerce özgür yazılım projesi ürünü kullanılarak birlikte çalışacak şekilde bir sistem oluşturulur.
Kullanım yaygınlıkları ve GNU/Linux dünyasına katkılarıyla öne çıkan bazı dağıtımlar vardır: Pardus, Ubuntu, Debian, Slackware, Mandriva Linux (Mandrake), Red Hat, Fedora Core, Suse bunlardan bazılarıdır.
Bir Linux sistemi bilgisayara kurulmadan CD-ROM veya USB Bellek üzerinden çalışabilecek şekilde de tasarlanabilmektedir. Bir dağıtımın bu şekilde kullanılabilen sürümüne "Çalışan sürüm" (İngilizce: live version ), kullanıldığı medyalara göre de "Çalışan CD" (Live CD) veya "Çalışan USB" (Live USB) denilmektedir. Bazı dağıtımlar ise sadece çalışan sürümü ile yayınlanmaktadır. Bu alanda en çok bilinen dağıtım Debian temel alınarak hazırlanan Knoppix ve bir dağıtımı temel almamış olan Slax'dır. Ayrıca Mandrake temel alınarak hazırlanan Turkix (yerli) sayılabilir.
Kullanıcılar açısından dağıtımları birbirinden ayıran en önemli faktörler dağıtımların kullandıkları paket yönetim sistemleri, masaüstü ortamları ve yönetim araçlarıdır. Paket yönetim sistemleri programların kurulup kaldırılması için kullanılırken, masaüstü ortamları kullanıcıların sistem gereksinimleri ve ihtiyaç duydukları masaüstü araçları ve konforu açısından önemlidir. Örneğin bazı sunucu dağıtımlarında hiçbir masaüstü ortamı bulunmazken Ubuntu gibi ev-ofis amaçlı bazı dağıtımların farklı masaüstü seçenekleri ile kullanılabilme imkânı bulunmaktadır.
Dağıtım geliştirme modelleri de paket yönetim sistemleri açısında temelde üç grupta incelenebilir. Bu üç grup ikili paket yönetimi, kaynak paket yönetimi ve melez paket yönetimidir. İkili yöntemde paketler programcıların kaynak kodlarından ilgili dağıtımın özelliklerine uygun şekilde derlenerek ikili hale dönüştürülür ve paket depolarından kullanıcılara sunulur. Kaynak paketlerde ise programlar kaynak kodları ile depolarda bulunur, kullanıcılar derleme işlemini kendi bilgisayarlarında yaparlar. Bu şekildeki pek çok dağıtımın paket yönetim sisteminin programların dağıtıma uygun derlenmesi için dağıtıma özgü bir derleme ve inşa sistemi vardır. Melez yöntemde ise bu iki yöntem de kullanılır.
Türkiye'de Fedora üzerinde geliştirilen Turkuaz, Gelecek ve Mandrake üzerinden geliştirilen Turkix, Armador OS 2006 gibi projelerden sonra TUBİTAK bünyesinde Pardus isimli bir dağıtım geliştirilmektedir. Pardus her Bilgisayar okuryazarı'nın kolayca kurup kullanabilmesi amaçlanarak geliştirilmektedir. Bu nedenle kurulumundan yönetimine kadar pek çok araç ve teknoloji Pardus geliştiricileri tarafından özel bir proje olarak geliştirilmektedir.
Finansal güç açısından; Novell tarafından satın alınan ve milyar dolarlık bir bütçeye sahip Suse ve bunun yanı sıra Fedora Core'un da sahibi Red Hat linux dağıtımları ekonomik olarak en büyük özgürlüğe sahiptir. Aynı zamanda, Mandrake'nin (yeni adıyla Mandriva) arkasında ise dünya devi Vivendi-Universal şirketin bulunmaktadır. Kullanımı ve yüklenmesi en rahat olan Linux dağıtımlarından bir tanesi de Ubuntu'dur ve bu dağıtıma Canonical şirketi destek olmaktadır. Bu dağıtım içerisinde bulunan araçlar sayesinde kolay ve sorunsuz kullanım desteği sağlamaktadır.
Mepis, Ubuntu, Yoper, Knoppix, Libranet, Linspire, Xandros ve Adamantix gibi birçok linux dağıtılımında da baz olarak kullanılan Debian; Google da başta olmak üzere birçok web sitesi tarafından başlıca kullanılmaktadır.
Hazır dağıtımların yanı sıra, internet depolarından kaynak kodlar alınarak hazırlanan ve deneyimli kullanıcılara hitap eden bir dağıtım modeli daha bulunmaktadır. Bu dağıtımların en popüleri Gentoo, en geniş kapsamlısı Linux From Scratch, kurulumu en rahat olanı da Source Mage'dir. Bunun yanı sıra; Rock Linux kurulması halinde size özel bir dağıtıma dönüşebilmekte ve iso olarak CD'den kurulacak şekilde hazırlanıp sunulabilmektedir. Günümüzde sunulan birçok linux dağıtılımı Rock Linux'de kurulmuştur ya da geliştirilmektedir.
Sayıları yüzleri bulan bu dağıtımlar gelişiminde temel aldıkları dağıtımlara göre şu şekilde sınıflandırılabilir;
Debian - Debian Tabanlı Dağıtımlar
Debian Geniş donanım platformu desteği olan köklü bir geçmişe sahip özgür bir dağıtımdır. Debian ve türevi dağıtımlar .deb dosya biçimi ile kullanılan paket yönetim sistemine sahiptir.
| Dağıtım | Açıklama |
|---|---|
| 64 Studio | AMD64 Mimarisi üzerinde özel ses ve video üretimi amacıyla kullanılmaktadır. |
| AbulÉdu | |
| Alinex | |
| Baltix | |
| BeatrIX | Çek Cumhuriyetinde geliştirilen kolay kullanımı amaçlayan bir masaüstü dağıtımı. |
| Bharat Operating System Solutions | Hindistan Resmi Kurumlarında kullanılan bir dağıtım. |
| CubeLinux | |
| DeMuDi | Multimedya üretimi için hazırlanmış bir dağıtım. |
| Dreamlinux | Brezilye menşeili Morphix, Elive, Debian ve Kanotix temelli bir dağıtım. Masaüstü Mac OS X'e benzemektedir. |
| eBox | Router/Firewall ve NAS/PDC amacıyla geliştirilen bir dağıtım. |
| Elive | Enlightenment pencere yöneticisi kullanan bir Live CD dağıtımı. |
| Feather Linux | Knoppix tabanlı Fluxbox pencere yöneticisi kullanan bir dağıtım. |
| Finnix | Live CD dağıtımı. |
| G2Linx | |
| Gibraltar | Router/firewall amaçlı bir dağıtım. |
| gnuLinEx | İspanya menşeili bir dağıtım. |
| Kanotix | Kolay kullanımı hedefleyen KDE Masaüstü ortamını kullanan kurulabilir bir Live CD dağıtımı. |
| Knoppix | İLk Live CD dağıtımı. |
| LiMux | |
| Linspire | Lindows olarak bilinen kolay masaüstü kullanımını hedefleyen bir dağıtım. |
| The Linux Router Project | Router amaçlı bir dağıtım. |
| Maemo | Taşınabilir Linux cihazları için geliştirme ortamı sunan bir dağıtım. |
| MEPIS | Kurulabilir Live CD dağıtımı. |
| NepaLinux | Morphix tabanlı Nepal dilinde bir dağıtım. |
| OpenZaurus | |
| Outernet Server | |
| PAIPIX | Partekiz menşeili Knoppix ve Kanotix tabanlı bir dağıtım. |
| Parsix GNU/Linux | Kanotix tabanlı kurulabilen Live CD dağıtımı. |
| PingOO | Fransa menşeili ve sunucu sürümü de olan okullar gibi topluluk ve organizasyonlar için geliştirilen bir dağıtım. |
| PSUbuntu | |
| Rxart | |
| Satux | JRSC tarafından geliştirilern Brezilya menşeili bir dağıtım. |
| Skolelinux | Okullar için geliştirilmiş Norveç menşeili bir dağıtım. |
| sidux | Kurulabilir live CD dağıtımı. Debian'ın kararsız(Sid) sürümünü kararlı hale getirmeyi amaçlayan bir dağıtımdır. |
| Symphony OS | Mezzo masaüstü ortamı kullanan bir dağıtım. |
| Trisquel | İspanya-GAliçya menşeili bir dağıtım. |
| Linux Tiger | Mac OS X tarzında geliştirlen bir dağıtım. |
| Tuquito | Arjantin menşeili bir dağıtım. |
| Ubuntu | Güney Afrika menşeili Canonical Ltd şirketi tarafından desteklenen, kolay masaüstü kullanımını hedefleyen, GNOME masaüstü ortamı kullanan, yaygın kullanılan bir dağıtım. |
| UserLinux | |
| Xandros Open Circulation Edition | |
| Xebian | XBox için geliştirilen bir dağıtım. |
Knoppix - Knoppix Tabanlı Dağıtımlar
Knoppix, Debian tabanlı bir dağıtımdır.
| Dağıtım | Açıklama |
|---|---|
| Buildix | |
| Damn Small Linux | Kurulabilen küçük bir Live CD dağıtımı. |
| Kaella | Fransızca'ya çevrilmiş Knoppix. |
| Feather Linux | Küçük bir Live CD ve Live USB dağıtımı. |
| Kalango | Brezilya menşeili bir dağıtım. |
| KnoppMyth | |
| Kurumin | Brezilya menşeili bir dağıtım. |
| Morphix | GNOME masaüstü ortamı kullanan bir Live CD dağıtımı. |
| Musix | Özgür multimedya yazılımlarını barındıran bir dağıtım. |
Gentoo - Gentoo Tabanlı Dağıtımlar
Gentoo Portage paket yönetim sistemine sahip ve sınırsız özelleştirilebilmeye imkân veren bir dağıtım.
| Dağıtım | Açıklama |
|---|---|
| Gentoox | XBox için bir dağıtım. |
| Knopperdisk | Live USB amaçlı bir dağıtım. |
| Kororaa | Kolay kurulumu hedefleyen bir dağıtım. |
| Pentoo | Live CD dağıtımı. |
| Sabayon Linux | Kurulabilen Live DVD dağıtımı. |
| SystemRescueCD | Veri kurtarma amaçlı Live CD dağıtımı. |
| Ututo | Arjantin menşeili bir dağıtım. |
| VidaLinux | Anaconda yükleme sistemini kullanan bir dağıtım. |
Fedora - Fedora Tabanlı Dağıtımlar
RPM Paket yönetim sistemini kullanan bir dağıtım.
| Dağıtım | Açıklama |
|---|---|
| Aurox | Polonya menşeili eğitim ve multimedya kullanımı amaçlı bir dağıtım.. |
| Aurora SPARC Linux | SUN Sparc mimarisi için bir dağıtım. |
| BLAG Linux and GNU | |
| K12Linux and K12LTSP | LTSP destekli bir dağıtım. |
| Linux XP | Kolay kullanım ve yüklümü amaçlı bir dağıtım. |
| Linpus Linux | Çin menşeili bir dağıtım. |
| Yellow Dog Linux | PowerPC mimarisi için bir dağıtım. |
Red Hat Enterprise Linux - RedHat Tabanlı Dağıtımlar
RPM Paket yönetim sistemini kullanan bir dağıtım.
| Dağıtım | Açıklama |
|---|---|
| Asianux | Sponsorlarca desteklenen uzakdoğu dilleri desteği veren bir dağıtım. |
| CentOS | Sunucu amaçlı yaygın kullanılan bir dağıtım. |
| ClarkConnect | Router/firewall amaçlı bir dağıtım. |
| Scientific Linux | Fermilab ve CERN tarafından desteklenen mühendislik amaçlı bir dağıtım. |
| SME Server | Kolay yönetimi amaçlayan CentOs tabanlı küçük bir dağıtım. |
| White Box Enterprise Linux |
Diğer RPM Tabanlı Dağıtımlar
| Dağıtım | Açıklama |
|---|---|
| aLinux | Peanut Linux olarak da bilinen ev kullanımını amaçlayan bir değıtım. |
| ALT Linux | Master, Compact ve Junior sürümleri olan Kril alfabesi destekli bir dağıtım. |
| Annvix | Mandriva tabanlı güvenlik hedefleyen bir dağıtım. |
| Ark Linux | kolay öğrenme ve kullanmayı amaçlayan bir dağıtım.. |
| Berry Linux | Fedora tabanlı Japonca destekli bir dağıtım. |
| CAElinux | PCLinuxOS tabanlı mühendislik dağıtımı. |
| Caixa Mágica | Portekiz menşeili bir dağıtım. |
| Caldera Linux | SCO Firması tarafından satın alınan eski bir dağıtım. |
| cAos Linux | Eski donanımlara destek veren bir dağıtım. |
| EduLinux | Eğitim amaçlı bir dağıtım. |
| EnGarde Secure Linux | Güvenlik amaçlı sunucu dağıtımı. |
| Lapis | Türkiye menşeili, Gnome masaüstü ortamını kullanan, sistemin genelinde Zemberek imla denetimi ile imla denetimi yapabilen, kullanımı ve kurulumu basit PCLinuxOS tabanlı güzel bir dağıtım. |
| Linkat | İspanya-Katalonya hükümetince desteklenen bir dağıtım. |
| Mandriva Linux | Yaygın kullanılan ve kolay kullanımı amaçlayan bir dağıtım. |
| MCNLive | Multimedya amaçlı Mandriva tabanlı Live CD ve Live USB dağıtımı. |
| PCLinuxOS | Mandriva tabanlı bir dağıtım.. |
| QiLinux | İtalya menşeili sunucu sürümü de olan bir dağıtım. |
| Red Flag Linux | Çin menşeili bir dağıtım. |
| Red Hat Linux | Fedora Core ve Red Hat Enterprise Linux olarak bölünen esk bir dağıtım. Son sürümü 2003'de
çıkmıştı. |
| SAM Linux | XFce Masaüstü ortamı kullanan PCLinuxOS tabanlı bir dağıtım. |
| SUSE Linux - SUSE Enterprise Linux | Novell Firmasınca desteklenen ve Avrupa'da yaygın kullanılan bir dağıtım. |
| Trustix | Güvenlik amaçlı bir dağıtım.. |
| Turbolinux | |
| Vine Linux | Japonca destekli bir dağıtım. |
| YOPER | Yeni Zelanda menşeili bir dağıtım. |
Slackware - Slackware Tabanlı Dağıtımlar
Yüksek ölçeklenebilirlik özelliği ile öne çıkan ve ileri seviye kullanıcıların veya Linux sistemleri öğrenmek isteyenlerin tercih ettiği bir dağıtım.
| Dağıtım | Açıklama |
|---|---|
| Austrumi | 50MB'lık Live Cd dağıtımı. |
| BasicLinux | Eski 386 sistemler için tasarlanmış küçük bir dağıtım. |
| Frugalware | |
| GoblinX | |
| HostGIS | |
| NimbleX | |
| Slackintosh | PowerPC mimarisi için bir dağıtım. |
| Slamd64 | x86-64 mimarisi için bir dağıtım.. |
| Bluewhite64 | An unofficial port of Slackware to the x86-64 architecture. |
| SLAX | Sadece Live CD olarak kullanılması önerilen masaüstü dağıtımı. |
| Topologilinux | MS Windows üzerinde çalışan bir dağıtım. |
| Vector Linux | Eski donanımlara desteği olan kolay kullanımı hedefleyen bir dağıtım. |
| Zenwalk Linux |
SLAX - SLAX Tabanlı Dağıtımlar
| Dağıtım | Açıklama |
|---|---|
| Arudius | |
| BackTrack | |
| DNALinux | |
| SLAMPP |
Başka Bir Dağıtımı Temel Almamış Olan Dağıtımlar
Kendine özgü paket yönetimi sistemiyle veya diğer özellikleri nedeniyle belli bir dağıtımı temel almamış olan dağıtımlar.
| Dağıtım | Açıklama |
|---|---|
| Arch Linux | Pacman paket yönetim sistemini kullanan, x86 ve amd64 mimarisini destekleyen, deneyimli kullanıcıların tercih ettiği bir dağıtım. |
| Coyote Linux | Router/firewall amaçlı bir dağıtım. |
| CRUX | i686 Mimarisi için optimize edilmiş, kaynak koddan kurulum sağlayan paket yönetim sistemi olan, hafif bir dağıtım. |
| DD-WRT | Firewall için bir dağıtım. |
| DeLi Linux | Eski sistemlerde çalışabilen bir masaüstü dağıtımı. |
| Devil-Linux | Cd ile çalışan firewall/router/sunucu amaçlı bir dağıtım. |
| DSLinux | Nintendo DS için bir dağıtım. |
| dyne:bolic | Sadece özgür yazılımları barındıran bir Live CD dağıtımı. |
| Familiar Linux | iPAQ için bir dağtım. |
| Fli4l | Floppy diskette çalışan router dağıtımı. |
| Foresight Linux | Conary paket yönetim sistemi kullanan bir dağıtım. |
| FREESCO | |
| GeeXboX | Multimedya amaçlı bir dağıtım. |
| GoboLinux | |
| Hikarunix | Go oyunu için bir dağıtım. |
| IPCop | Router/firewall amaçlı bir dağıtım. |
| iPodLinux | Apple iPod için bir dağıtım. |
| Jlime | HP Jornada için bir dağıtım. |
| Lunar Linux | |
| Lycoris | |
| MCC Interim Linux | |
| MkLinux | |
| Mobilinux | |
| MontaVista Linux | |
| NASLite | |
| NimbleX | |
| Nitix | |
| OpenWrt | |
| Pardus | Türkiye menşeili ve TÜBİTAK-UEKAE tarafından desteklenen bir dağıtım. PiSi paket yönetim sistemi ve COMAR sistem yönetimi gibi araçları kullanan, YALI yükleme sistemi ile kolay yükleme yapılabilen KDE masaüstü ortamı bulunan kolay kullanımı hedefleyen bir dağıtım. |
| PS2 Linux | PS2 için bir dağıtım. |
| Puppy Linux | Eski sistemlerde çalışabilen bir masaüstü dağıtımı. |
| Rocks Cluster Distribution | |
| ROOT GNU/Linux | |
| rPath | |
| Sentry Firewall | |
| SliTaz GNU/Linux | |
| SmoothWall | Router/firewall amaçlı yaygın kullanılan bir dağıtım. |
| Softlanding Linux System | |
| Sorcerer | |
| Source Mage GNU/Linux | |
| Tinfoil Hat Linux | |
| tomsrtbt | |
| Tuga | İtalya menşeili bir dağıtım. |
| Yggdrasil Linux/GNU/X |