Linux dağıtımları
Dağıtım kavramı, özgür yazılım felsefesinin çok alternatifli dünyasının bir sonucu olarak ortaya çıkmış, Linux'a özgü bir terimdir. Linux Dağıtımı ile vurgulanan aslında tam bir işletim sistemi olarak çalışır hale gelmiş bir özgür yazılım projeleri topluluğudur.
Bunun için sistemi kullanacak kullanıcı ya da sistemin üstleneceği göreve uygun olarak Linux çekirdeği ve birlikte binlerce Özgür Yazılım projesi ürünü kullanılarak birlikte çalışacak şekilde bir sistem oluşturulur.
Kullanım yaygınlıkları ve GNU/Linux dünyasına katkılarıyla öne çıkan bazı dağıtımlar vardır: Pardus, Ubuntu, Debian, Slackware, Mandriva Linux (Mandrake), Red Hat, Fedora Core, SuSE bunlardan bazılarıdır.
Bir Linux sistemi bilgisayara kurulmadan CD-ROM veya USB Bellek üzerinden çalışabilecek şekilde de tasarlanabilmektedir. Bir dağıtımın bu şekilde kullanılabilen sürümüne "Çalışan sürüm" (İngilizce: live version ), kullanıldığı medyalara göre de Çalışan CD (Live CD) veya "Çalışan USB" (Live USB) denilmektedir. Bazı dağıtımlar ise sadece çalışan sürümü ile yayınlanmaktadır. Bu alanda en çok bilinen dağıtım Debian temel alınarak hazırlanan Knoppix ve bir dağıtımı temel almamış olan Slax'dır. Ayrıca Mandrake temel alınarak hazırlanan Turkix (yerli) sayılabilir.
Kullanıcılar açısından dağıtımları birbirinden ayıran en önemli faktörler dağıtımların kullandıkları paket yönetim sistemleri, masaüstü ortamları ve yönetim araçlarıdır. Paket yönetim sistemleri programların kurulup kaldırılması için kullanılırken, masaüstü ortamları kullanıcıların sistem gereksinimleri ve ihtiyaç duydukları masaüstü araçları ve konforu açısından önemlidir. Örneğin bazı sunucu dağıtımlarında hiçbir masaüstü ortamı bulunmazken Ubuntu gibi ev-ofis amaçlı bazı dağıtımların farklı masaüstü seçenekleri ile kullanılabilme imkânı bulunmaktadır.
Dağıtım geliştirme modelleri de paket yönetim sistemleri açısında temelde üç grupta incelenebilir. Bu üç grup ikili paket yönetimi, kaynak paket yönetimi ve melez paket yönetimidir. İkili yöntemde paketler programcıların kaynak kodlarından ilgili dağıtımın özelliklerine uygun şekilde derlenerek ikili hale dönüştürülür ve paket depolarından kullanıcılara sunulur. Kaynak paketlerde ise programlar kaynak kodları ile depolarda bulunur, kullanıcılar derleme işlemini kendi bilgisayarlarında yaparlar. Bu şekildeki pek çok dağıtımın paket yönetim sisteminin programların dağıtıma uygun derlenmesi için dağıtıma özgü bir derleme ve inşa sistemi vardır. Melez yöntemde ise bu iki yöntem de kullanılır.
Türkiye'de Fedora üzerinde geliştirilen Turkuaz, Gelecek Linux ve Mandrake üzerinden geliştirilen Turkix, Armador OS 2006 gibi projelerden sonra TUBİTAK bünyesinde Pardus isimli bir dağıtım geliştirilmektedir. Pardus her bilgisayar okuryazarı'nın kolayca kurup kullanabilmesi amaçlanarak geliştirilmektedir. Bu nedenle kurulumundan yönetimine kadar pek çok araç ve teknoloji Pardus geliştiricileri tarafından özel bir proje olarak geliştirilmektedir.
Finansal güç açısından; Novell tarafından satın alınan ve milyar dolarlık bir bütçeye sahip Suse ve bunun yanı sıra Fedora Core'un da sahibi Red Hat linux dağıtımları ekonomik olarak en büyük özgürlüğe sahiptir. Aynı zamanda, Mandrake'nin (yeni adıyla Mandriva) arkasında ise dünya devi Vivendi-Universal şirketin bulunmaktadır. Kullanımı ve yüklenmesi en rahat olan Linux dağıtımlarından bir tanesi de Ubuntu'dur ve bu dağıtıma Canonical şirketi destek olmaktadır. Bu dağıtım içerisinde bulunan araçlar sayesinde kolay ve sorunsuz kullanım desteği sağlamaktadır.
Mepis, Ubuntu, Yoper, Knoppix, Libranet, Linspire, Xandros ve Adamantix gibi birçok linux dağıtılımında da baz olarak kullanılan Debian; Google da başta olmak üzere birçok web sitesi tarafından başlıca kullanılmaktadır.
Hazır dağıtımların yanı sıra, internet depolarından kaynak kodlar alınarak hazırlanan ve deneyimli kullanıcılara hitap eden bir dağıtım modeli daha bulunmaktadır. Bu dağıtımların en popüleri Gentoo, en geniş kapsamlısı Linux From Scratch, kurulumu en rahat olanı da Source Mage 'dir. Bunun yanı sıra; Rock Linux kurulması halinde size özel bir dağıtıma dönüşebilmekte ve iso olarak CD'den kurulacak şekilde hazırlanıp sunulabilmektedir. Günümüzde sunulan birçok linux dağıtılımı Rock Linux'de kurulmuştur ya da geliştirilmektedir.
Sayıları yüzleri bulan bu dağıtımlar gelişiminde temel aldıkları dağıtımlara göre şu şekilde sınıflandırılabilir;
Slackware - Slackware Tabanlı Dağıtımlar
Yüksek ölçeklenebilirlik özelliği ile öne çıkan ve ileri seviye kullanıcıların veya Linux sistemleri öğrenmek isteyenlerin tercih ettiği bir dağıtım.
| Dağıtım | Açıklama |
|---|---|
| Austrumi | 50MB'lık Live Cd dağıtımı. |
| BasicLinux | Eski 386 sistemler için tasarlanmış küçük bir dağıtım. |
| Frugalware | |
| GoblinX | |
| HostGIS | |
| NimbleX | |
| Slackintosh | PowerPC mimarisi için bir dağıtım. |
| Slamd64 | x86-64 mimarisi için bir dağıtım.. |
| Bluewhite64 | An unofficial port of Slackware to the x86-64 architecture. |
| SLAX | Sadece Live CD olarak kullanılması önerilen masaüstü dağıtımı. |
| Topologilinux | MS Windows üzerinde çalışan bir dağıtım. |
| Vector Linux | Eski donanımlara desteği olan kolay kullanımı hedefleyen bir dağıtım. |
| Zenwalk Linux |
SLAX - SLAX Tabanlı Dağıtımlar
| Dağıtım | Açıklama |
|---|---|
| Arudius | |
| BackTrack | |
| DNALinux | |
| SLAMPP |
Başka Bir Dağıtımı Temel Almamış Olan Dağıtımlar
Kendine özgü paket yönetimi sistemiyle veya diğer özellikleri nedeniyle belli bir dağıtımı temel almamış olan dağıtımlar.
| Dağıtım | Açıklama |
|---|---|
| Arch Linux | Pacman paket yönetim sistemini kullanan, x86 ve amd64 mimarisini destekleyen, deneyimli kullanıcıların tercih ettiği bir dağıtım. |
| Coyote Linux | Router/firewall amaçlı bir dağıtım. |
| CRUX | i686 Mimarisi için optimize edilmiş, kaynak koddan kurulum sağlayan paket yönetim sistemi olan, hafif bir dağıtım. |
| DD-WRT | Firewall için bir dağıtım. |
| DeLi Linux | Eski sistemlerde çalışabilen bir masaüstü dağıtımı. |
| Devil-Linux | Cd ile çalışan firewall/router/sunucu amaçlı bir dağıtım. |
| DSLinux | Nintendo DS için bir dağıtım. |
| dyne:bolic | Sadece özgür yazılımları barındıran bir Live CD dağıtımı. |
| Familiar Linux | iPAQ için bir dağtım. |
| Fli4l | Floppy diskette çalışan router dağıtımı. |
| Foresight Linux | Conary paket yönetim sistemi kullanan bir dağıtım. |
| FREESCO | |
| GeeXboX | Multimedya amaçlı bir dağıtım. |
| GoboLinux | |
| Hikarunix | Go oyunu için bir dağıtım. |
| IPCop | Router/firewall amaçlı bir dağıtım. |
| iPodLinux | Apple iPod için bir dağıtım. |
| Jlime | HP Jornada için bir dağıtım. |
| Lunar Linux | |
| Lycoris | |
| MCC Interim Linux | |
| MkLinux | |
| Mobilinux | |
| MontaVista Linux | |
| NASLite | |
| NimbleX | |
| Nitix | |
| OpenWrt | |
| Pardus | Türkiye menşeili ve TÜBİTAK-UEKAE tarafından desteklenen bir dağıtım. PiSi paket yönetim sistemi ve COMAR sistem yönetimi gibi araçları kullanan, YALI yükleme sistemi ile kolay yükleme yapılabilen KDE masaüstü ortamı bulunan kolay kullanımı hedefleyen bir dağıtım. |
| PS2 Linux | PS2 için bir dağıtım. |
| Puppy Linux | Eski sistemlerde çalışabilen bir masaüstü dağıtımı. |
| Rocks Cluster Distribution | |
| ROOT GNU/Linux | |
| rPath | |
| Sentry Firewall | |
| SliTaz GNU/Linux | |
| SmoothWall | Router/firewall amaçlı yaygın kullanılan bir dağıtım. |
| Softlanding Linux System | |
| Sorcerer | |
| Source Mage GNU/Linux | |
| Tinfoil Hat Linux | |
| tomsrtbt | |
| Tuga | İtalya menşeili bir dağıtım. |
| Yggdrasil Linux/GNU/X |