Bc

bc - Keyfî duyarlılıkta hesaplama dili

KULLANIM

       bc [ -hlwsqv ] [ uzun-seçenekler ] [ dosya ... ]

AÇIKLAMA

       bc,  girilen  deyimleri  işleterek  keyfi  uzunlukta  ve duyarlılıktaki
       sayılar  üzerinde  matematiksel   işlemler   yapmaya   imkan   sağlayan
       etkileşimli  bir  ortam  ve  bir  yazılım geliştirme dilidir. Sözdizimi
       açısından   C   yazılım   geliştirme   dilini   andıran    benzerlikler
       sözkonusudur.  Komut  satırından belirtmek suretiyle kullanabileceğimiz
       standart bir math  kütüphanesine de sahiptir. Eğer  gerekli  ise;  math
       kütüphanesi,  belirtilen  dosyalardan  daha  önce ele alınır. bc işleme
       tabi tutarken dosyaları komut  satırında  belirtilen  sıraya  göre  ele
       alır. Belirtilen dosyaların tümü ele alınıp işlendikten sonra, standart
       girdiden  girişler  okunmaya  başlar.  Kodlar  nasıl  okunuyorlarsa  bu
       halleriyle  işletilirler. (Eğer belirtilen dosyalardan herhangi birinde
       bc'yi sonlandıracak  bir  komut  yer  alırsa,  bc  sonlanır,  bir  daha
       standart girdiden okuyamaz.)

       bc'nin   bu  sürümü,  geleneksel  bc  uygulamalarına  ve  POSIX  taslak
       standardına  göre  ilave  oluşumlar  içermektedir.   Komut   satırından
       belirtilecek  bir seçenekle bu genişletmeler kullanıma dahil edilebilir
       veya edilmeyebilir. Bu kılavuzda GNU bc  anlatılacak  ve  ek  oluşumlar
       yeri gelince belirtilecektir.

SEÇENEKLER

• -h, --help

Bir kullanım iletisi basar ve çıkar.

• -i, --interactive

Etkileşimli kipe geçilir.

• -l, --mathlib

Standart math kütüphanesini kullanıma sokar.

• -w, --warn

POSIX bc'ye ek oluşumlar için uyarılar verir.

• -s, --standard

Standart POSIX bc diline uygun olarak işlem yapar.

• -q, --quiet

Normalde gelen, GNU bc hoşgeldiniz iletisini görüntülemez.

• -v, --version

Sürüm ve telif hakkı bilgilerini gösterir ve çıkar.

SAYILAR

       bc'deki  en  temel  eleman sayılardır. Sayılar keyfi duyarlılıkta ifade
       edilirler. Yani bc'de bir sayı, tamsayı kısım ve ondalık  kısım  olarak
       ifade  edilir. Tüm sayılar normalde iç hesaplamalarda onluk tabanda ele
       alınırlar ve tüm işlemler onluk  taban  üzerinden  gerçekleştirilirler.
       (Bu  sürüm,  bölme ve çarpma işlemlerinde sayıların ondalık kısımlarını
       belli uzunluktan  sonra  kesmektedir.)  bc'de  sayıların  iki  özelliği
       vardır:  uzunluk  ve bölüntü. Uzunluk, sayıdaki tüm anlamlı rakamların,
       bölüntü ise ondalık noktadan sonraki rakamların adedidir.

Örneğin:

• 0.0000010 sayısının uzunluğu 7 ve bölüntüsü 6'dır.
• 01935.000 sayısının uzunluğu 7 ve bölüntüsü 3'tür.

Uzunluk açısından; en sağdaki sıfır anlamlı, en soldaki sıfır anlamsızdır.

DEĞİŞKENLER

       Sayılar   iki  farklı  türde  değişken  olarak  saklanabilirler:  basit
       değişkenler ve diziler. Her iki  değişken  türü  için  de  değişkenlere
       birer  ad  verilir.  Değişkenler  bir  harfle  başlarlar  ve sonrasında
       harfler, rakamlar ve  altçizgi  karakteri  içerebilirler.  Tüm  harfler
       küçük  harf  olmak  zorundadır.  (Değişkenlere  uzun isim verebilme bir
       genişletmedir. Çünkü, POSIX  bc'de  değişken  isimleri  tek  bir  küçük
       harftir.)  Dizi  değişkenleri ise isimden sonra [] (köşeli parantezler)
       alırlar.

       bc'de dört tane özel değişken vardır. Bunlar; scale,  ibase,  obase  ve
       last'dır.  scale,  işlemlerde sayılarda ondalık noktadan sonra kaç tane
       rakamın kullanılacağını belirtir. Öntanımlı scale değeri  0'dır.  ibase
       (input  base)  ve  obase (output base) değişkenleri, sayılarda girdi ve
       çıktı için tabanları belirtir.  Örneğin,  ibase=10  ve  obase=2  olursa
       sayılar  onluk  tabanda  girilir  ve  sonuçlar  ekrana  ikilik  tabanda
       yazdırılırlar.  Öntanımlı  ibase  ve  obase  değerleri   10'dur.   last
       değişkeni  (bu  bir genişletmedir) ise, en son ekrana yazdırılan sayıyı
       içeren bir  değişkendir.  Bu  değişkenlere  yeni  değerler  atanabilir.
       Bunlar ileride daha ayrıntılı olarak ele alınacaktır.

AÇIKLAMALAR

       bc'de  açıklama satırları /* karakterleri ile başlar ve */ karakterleri
       ile biter. Açıklamalar herhangi bir yerde başlayabilir ve  girdide  tek
       bir boşluk gibi ele alınır. (Yani, bu da açıklamaların girdi elemanları
       arasında bir ayraç olarak  yorumlandığını  gösterir.  Dolayısıyla,  bir
       değişken ismi içerisinde açıklama yer alamaz anlamındadır.) Açıklamalar
       satırsonu karakteri içerebilirler.

       Ayrıca bc'de  betiklerin  kullanılmasını  sağlamak  için  tek  satırlık
       açıklamalar  desteklenmektedir  ve  bu  bir genişletmedir. Tek satırlık
       açıklama # karakterinden sonra başlar ve satır sonuna kadar devam eder.
       Satırsonu karakteri açıklamaya dahil değildir ve normal karakter olarak
       ele alınır.

İFADELER

       Sayılar, ifadelerle  ve  deyimlerle  birlikte  kullanılırlar.  Bu  dil,
       etkileşimli  bir  çalışma  ortamı  olarak tasarlandığı için deyimler ve
       ifadeler de  etkileşimli  olarak  işletilebilirler.  bc'de  bir  'main'
       işlevi   kavramı   yoktur.  Bunun  yerine  kod,  olduğu  haliyle  hemen
       yorumlanarak  işletilir.  (İşlevler,  önce  tanımlanırlar  ve  sonradan
       kullanılabilirler -ileride ele alınacaklar-).

       En basit ifade bir 'sabit'tir. bc, ibase değişkeniyle belirtilen o anki
       girdi tabanını kullanarak sayıyı dahili onluk tabana  çevirir.  (Ancak,
       işlevler için bir istisna vardır.) ibase değişkeninin geçerli değerleri
       2'den  16'ya  kadardır.   Bu   aralığın   dışında   değerler   atanırsa
       kendiliğinden  2  veya 16 olarak yeniden ayarlanır. Sayılar girilirken,
       0-9 arası rakamlar ve A-F arası harfler ile kullanılabilir.  (Not:  A-F
       büyük   harf   olmalıdır.   Çünkü,   küçük   harfler  değişkenler  için
       kullanılıyorlar.) Tek rakamlı sayılar, ibase ne olursa olsun, her zaman
       rakamın  ifade ettiği değere sahip olurlar (örn, A=10)). bc çok rakamlı
       sayılarda, ibase değerine eşit veya daha büyük rakamları derhal ibase-1
       tabanında  ele alarak sayının değerini hesaplar. Bu FFF sayısını daima,
       girdi tabanındaki en büyük 3 haneli sayı yapar.

       İfadeler, diğer yüksek-düzeyli dillerdekilere oldukça benzerler.  bc'de
       sayılar  için  farklı türler olmadığı için karışık türler için kurallar
       yoktur. Bunun yerine, sadece ifadelerin  bölüntüleri  üzerine  kurallar
       vardır.  Her  ifadenin  bir  bölüntüsü  vardır.  Bu, orijinal sayıların
       bölüntülerinden, gerçekleştirilen işlemden ve  çoğu  durumda  da  scale
       değişkeninin  değerinden  elde  edilir.  scale değişkeninin alabileceği
       değerler, 0 (sıfır)  ile  C'deki  tamsayı  türü  ile  ifade  edilebilen
       tamsayı aralığındadır.

       Aşağıdaki geçerli ifadelerin açıklamalarında "ifade" komple bir ifadeyi
       ve "değişken" ise sıradan  bir  değişkeni  veya  bir  dizi  değişkenini
       göstermektedir. Bir basit değişken

       isim

       şeklinde ve bir dizi değişkeni ise aşağıdaki gibi belirtilir:

       isim[ifade]

Özel olarak söz edilmediyse sonucun bölüntüsü, ilgili ifadelerin azami bölüntüsü olur.

       -ifade Sonuç, ifade'nin negatifi olur.

       ++değişken
              değişken'in değerine önce 'bir' eklenir ve yeni  değer  ifadenin
              sonucu olur.

       --değişken
              değişken'in  değeri önce 'bir' eksiltilir ve yeni değer ifadenin
              sonucu olur.

       değişken++
              İfadenin  sonucu  değişkenin  değerine  göre  hesaplanır,  sonra
              değişken'in değeri 'bir' artırılır.

       değişken--
              İfadenin  sonucu  değişkenin  değerine  göre  hesaplanır,  sonra
              değişken'in değeri 'bir' eksiltilir.

       ifade + ifade
              Sonuç, iki ifade'nin toplamıdır.

       ifade - ifade
              Sonuç, iki ifade'nin farkıdır.

       ifade * ifade
              Sonuç, iki ifade'nin çarpımıdır.

       ifade / ifade
              Sonuç,  iki  ifade'nin  bölümüdür.   Sonucun   bölüntüsü   scale
              değişkeninin değeridir.

       ifade % ifade
              Sonuç,   "kalan"ı   verir   ve  şu  şekilde  hesaplanır.  a%b'yi
              hesaplarken,  ilk  önce  a/b  scale  haneli  olarak  hesaplanır.
              scale+scale(b) ve scale(a)'dan hangisi daha büyükse bu bölüntüye
              göre a-(a/b)*b ifadesi  sonucu hesaplamak için kullanılır.  Eğer
              scale  0'a eşitlenirse ve her iki ifade de tamsayı ise, bu ifade
              tamsayı kalan işlevidir.

       ifade ^ ifade
              İfadenin sonucu, birincinin ikinciye göre üssüdür. İkinci  ifade
              bir  tamsayı olmalıdır. (Eğer ikinci ifade tamsayı değilse, önce
              ekrana bir uyarı gelir ve ifade tamsayı olacak şekilde  kesilir,
              yani  ikinci  ifadenin tam kısmı alınır). Sonucun bölüntüsü ise,
              eğer üs negatif ise  scale'dir.  Üs  pozitif  ise  scale(a^b)  =
              min(scale(a)*b,  max(scale,  scale(a)))'dır.  Unutulmamalıdır ki
              ifade^0 ifadesinin sonucu her zaman "1" olur.

       ( ifade )
              Parantezler,  ifadenin  değeri  bulunurken   standart   önceliği
              değiştirir ve parantez içine alınan ifade daha önce hesaplanır.

       değişken = ifade
              İfadenin sonucu değişkene atanır.

       değişken <işleç>= ifade
              Bu, "değişken = değişken <işleç> ifade" ile eşdeğerdir ancak bir
              farkla; değişken'in değeri sadece bir  kere  elde  edilir.  Eğer
              değişken  bir  dizi ise, işlemin bir kere yapılacağı gözden uzak
              tutulmamalıdır.

       İlişkisel ifadeler (karşılaştırma ifadeleri),  sonuçları  her  zaman  0
       veya  1  olan  özel  ifadelerdir.  0, yanlış (false) ve 1, doğru (true)
       olarak  yorumlanır.  Bunlar   herhangi   bir   ifade   içerisinde   yer
       alabilirler.  (POSIX  bc'de  ise ilişkisel ifadeler sadece if, while ve
       for deyimlerinde kullanılabilir ve sadece  bir  tane  ilişkisel  sınama
       olabilir.) İlişkisel işleçler şunlardır:

       ifade1 < ifade2
              Sonuç,  eğer  ifade1,  ifade2'den  küçükse  1 olur. Aksi halde 0
              olur.

       ifade1 <= ifade2
              Sonuç, eğer ifade1, ifade2'den küçük ya da eşitse 1  olur.  Aksi
              halde 0 olur.

       ifade1 > ifade2
              Sonuç,  eğer  ifade1,  ifade2'den  büyükse  1 olur. Aksi halde 0
              olur.

       ifade1 >= ifade2
              Sonuç, eğer ifade1, ifade2'den büyük ya da eşitse 1  olur.  Aksi
              halde 0 olur.

       ifade1 == ifade2
              Sonuç, eğer ifade1, ifade2'ye eşitse 1 olur. Aksi halde 0 olur.

       ifade1 == ifade2
              Sonuç,  eğer  ifade1,  ifade2'den farklıysa 1 olur. Aksi halde 0
              olur.

       bc'de   mantıksal  (boolean)  işlemler  de  geçerlidir.  (POSIX   bc'de
       mantıksal  işlemler  yoktur.)  Mantıksal  işlemlerin  sonucu, ilişkisel
       işlemlerde olduğu gibi, 0 (false) yada 1 (true)  olmaktadır.  Mantıksal
       işleçler şunlardır:

       !ifade ifade 0 ise sonuç 1'dir. Aksi halde 0 olur.

       ifade && ifade
              ifade'lerin ikiside sıfırdan farklıysa sonuç 1'dir. Aksi halde 0
              olur.

       ifade || ifade
              ifade'lerden biri sıfırdan farklıysa sonuç 1'dir. Aksi  halde  0
              olur.

       İşleçlerin işlem öncelik sırası şöyledir (küçükten büyüğe):

        || işleci, önce sol taraf
       && işleci, önce sol taraf
       ! işleci, tarafsız
       İlişkisel işleçler, önce sol taraf
       Atama işleci, önce sağ taraf
       + and - işleci, önce sol taraf
       *, / ve % işleci, önce sol taraf
       ^ işleci, önce sağ taraf
       tek terimli - işleci
       ++ ve -- işleci

       Bu  önceliğin seçilmesinin nedeni, POSIX uyumlu bc yazılımlarının doğru
       çalışması  içindir.  Ancak,  ilişkisel  ve  mantıksal  işleçler,  atama
       ifadelerinde  kullanıldığında elverişsiz ve çok farklı bir durum ortaya
       çıkmaktadır. Aşağıdaki ifadeyi ele alalım:

       a = 3 < 5

       C programcıları  bu  ifadeyi  ele  alırken,  önce  3<5   (sonuç  1'dir)
       ifadesini  gerçekleştirir,  ardından  sonucu  "a"  değişkenine atarlar.
       bc'de ise önce "a"ya 3 atanır ve ardından 5 ile karşılaştırma  yapılır.
       Buna  dikkat  etmek  gerekir. En iyisi, ilişkisel ve mantıksal işleçler
       ile atama işleci aynı ifadede kullanıldığında  karmaşayı  önlemek  için
       parantezleri kullanmaktır.

       bc'de  desteklenen  biraz  daha  özel ifadeler vardır. Bunlar, standart
       işlevler ve kullanıcı tanımlı işlevlerde, "isim(parametreler)" şeklinde
       görülmektedirler.  Ayrıntılı  bilgi için İŞLEVLER bölümündeki kullanıcı
       tanımlı işlevlere bakınız. Yerleşik işlevler şunlardır:

       length ( ifade )
              length işlevinin değeri, ifade'deki anlamlı rakamların adedidir.

       read ( )
              read  işlevi  (bu  bir  genişletmedir),  nerede   kullanıldığına
              bakılmaksızın,   standart   girdiden   bir   sayı   okumak  için
              kullanılır. Ancak, standart girdiden veri  ve  yazılım  birlikte
              okunurken   problemlere  neden  olabileceğinden  dikkatli  olmak
              gerekir. Bu işlevin en iyi kullanım şekli, asla kullanıcıdan kod
              girmeyi  gerektiren  yerlerde  değil,  evvelce  geliştirilen bir
              yazılım  için   kullanıcıdan   bir   girdi   bekleyen   yerlerde
              kullanmaktır.  read  işlevinin  değeri, standart girdiden okunan
              sayının ibase tabanındaki değeridir.

       scale ( ifade )
              scale işlevinin değeri, ifade'denin sonucu olan sayıdaki ondalık
              hanelerin sayısıdır.

       sqrt ( ifade )
              sqrt  işlevinin  değeri, ifade'nin kareköküdür. ifade'nin sonucu
              negatif bir sayı ise bir çalışma anı hatası üretilir.

DEYİMLER

       Deyimler,  birçok  cebirsel  dilde  olduğu  gibi,  ifadelerin   sırayla
       değerlendirilmelerini  sağlarlar.  bc'de  deyimler  "mümkün  olduğunca"
       işletilirler. İşletim, bir ya da daha  fazla  tam  deyimden  sonra  bir
       satırsonu   karakteri   girildiğinde  gerçekleşir.  Bu  bakımdan  bc'de
       satırsonu karakterleri çok önemlidir. Aslında, deyimleri  ayırmak  için
       bir  satırsonu  karakteri  ve  bir noktalı virgül gerekir. Yanlış yerde
       kullanılmış bir satırsonu karakteri bir sözdizimi hatasına sebep  olur.
       Satır sonu karakteri deyimler için bir ayraç olduğundan, bir satır sonu
       karakterini gizlemek için ters bölü karakteri kullanılabilir.  Tersbölü
       karakterinden  sonra  gelen bir satırsonu karakterinden oluşan karakter
       çiftini bc boşluk karakteri olarak değerlendirir.  Bir  deyim  listesi,
       noktalı  virgül  ve  satırsonu  karakteri ile sonlandırımış deyimlerden
       oluşur. Aşağıdaki listede bc'deki deyimler ve  bunların  ne  yaptıkları
       anlatılmaktadır  (Köşeli  parantezler  ([ ]) arasına alınanlar, deyimin
       isteğe bağlı kısımlarıdır.):

       ifade  Bu deyim iki şeyden birini yapar. Eğer ifade "<değişken> <atama>
              ..."  şeklinde başlıyorsa, bunun bir atama deyimi olduğunu kabul
              eder. Eğer ifade bir atama deyimi değil  ise,  ifade'nin  değeri
              bulunur   ve  çıktıya  yazdırılır.  Sayının  ardından  satırsonu
              karakteri yazdırılır.  Örneğin,  a=1  ifadesi  bariz  bir  atama
              deyimidir;  ve  (a=1) içinde bir atama deyimi olan bir ifadedir.
              Çıktılanan tüm sayılar obase değişkeni  ile  belirtilen  tabanda
              yazdırılırlar.  obase  değişkeninin  alabileceği  değerler 2 ile
              BC_BASE_MAX arasındadır. (Ayrıntılı bilgi için SINIRLAR bölümüne
              bakınız.)

              2  ile  16  arasındaki  tabanlar  için çıktı bildiğimiz yöntemle
              yazdırılır. 16'dan daha büyük tabanlar  için  ise,  bc  her  bir
              haneyi   yazdırmak  için  10'luk  tabanda  birden  çok  karakter
              kullanır ve haneler arasında boşluk bırakır. Her  hane,  obase-1
              değerini  10'luk düzende yazmak için gereken sayı kadar rakamdan
              oluşur. Örneğin, obase=20 için 65 sayısı ekrana "03 05" şeklinde
              yazdırılır.  Eğer  obase=101  olsaydı,  25  sayısı  ekrana "025"
              şeklinde  yazdırılacaktı.   Sayılar   keyfi   duyarlılıkta   ele
              alındıkları  için,  bazı  sayılar  ekrana  yazdırılırken tek bir
              satıra sığmayabilirler. Bu  uzun  sayılar  yazdırılırken  ekrana
              satırların  sonuna  "\"  (tersbölü)  karakteri  gelir.  Her  bir
              satırda en fazla 70 karakter yazdırılabilir. bc'nin  etkileşimli
              doğasından  dolayı  yazılan en son değer, özel last değişkeninde
              saklanır ki aynı sayıyı bir daha  elde  etmek  için  bir  önceki
              ifade'yi  tekrar  yazmaya  gerek  kalmaz. last değişkenine atama
              yapılması da geçerlidir ve  atanan  değer  son  yazılan  değerin
              üzerine  yazılır.  Yeni  atanan  değer,  yeni bir değer yazılana
              kadar ya da last  değişkenine  yeni  bir  atama  yapılana  kadar
              geçerli  kalır.  (Bazı  kurulumlar last için bir kısaltma olarak
              bir sayının parçası olmayan tek bir nokta (.) kullanımını mümkün
              kılabilir.)

       dizge  dizge  çıktıya  yazdırılır. Çift tırnak "..." arasına alınan her
              şey (satırsonu karakteri de dahil) dizge olarak kabul edilir  ve
              ekrana aynen yazdırılırlar. dizge yazdırıldıktan sonra satırsonu
              karakteri yazdırılmaz (yani aşağı satıra  geçilmez,  bu  nedenle
              satırsonu karakteri dizge'nin içine yerleştirilmelidir).

       print liste
              print  deyimi (bu bir genişletmedir) çıktıya birşeyler yazdırmak
              için  kullanılan  diğer   bir   yöntemdir.   liste   parametresi
              zorunludur,   aralarına  virgül  (,)  konularak  dizgelerden  ve
              ifadelerden  oluşur.  liste'deki  her  bir  dizge  veya   ifade,
              yazıldıkları sıraya göre ekrana yazdırılır. Eğer belirtilmediyse
              satır  sonunda  satırsonu  karakteri   yazdırılmaz.   İfadelerin
              değerleri  bulunduktan  sonra  sonuçları  ekrana  yazdırılır. Bu
              esnada ekrana en son yazdırılan sayının değeri last  değişkenine
              atanır.  print  deyimi  içindeki  dizgeler çıktıya yazdırılır ve
              özel anlamı olan karakterleri de içerebilirler. Özel karakterler
              tersbölü  karakteri  ile  başlar.  bc  tarafından  tanınan  özel
              karakterler; "a" (uyarı; bip sesi), "b" (gerisilme),  "f" (sayfa
              ileri),  "n"  (satırsonu), "q" (çift tırnak), "t" (sekme) ve "\"
              (tersbölü)  karakterleridir.  Bunların   dışındaki   karakterler
              gözardı edilir.

       { deyim_listesi }
              Bu,   bir   birleşik   deyimdir.  Bu  yapı,  birden  çok  deyimi
              gruplandırarak birlikte çalıştırmak  için  kullanılır.  Deyimler
              arasında yukarıda anlatılan ayraçlar yer alırlar.

       if ( ifade ) deyim1 [ else deyim2 ]
              if  deyimi  ifade'nin değerini bulur ve iifade'nin sonucuna göre
              deyim1'i veya deyim2'yi çalıştırır.  ifade'nin  sonucu  sıfırdan
              farklı  ise  deyim1  işletilir.  Eğer  deyim2  belirtilmişse  ve
              ifade'nin sonucu da sıfır ise, deyim2  işletilir  (else  sözcüğü
              bir genişletmedir).

       while ( ifade ) deyim
              while  deyimi,  ifade'nin değeri sıfırdan farklı olduğu müddetçe
              deyim'i tekrar  tekrar  işletir.  Döngüde  her  yinelemede  önce
              ifade'nin  değeri  bulunur,  sonuç  sıfırdan  farklı  ise  deyim
              işletilir. ifade'nin sıfır olması  durumunda  veya  çıkmak  için
              break deyimi kullanıldığında döngü sonlanır.

       for ( [ifade1] ; [ifade2] ; [ifade3] ) deyim
              for  deyimi, deyim'in tekrar tekrar çalıştırılmasını sağlar. İlk
              başta (yani döngü başlamadan önce) ifade1 işletilir. Döngüde her
              yinelemede  deyim  işletilmeden  önce ifade2'nin değeri bulunur.
              Eğer sonuç sıfırdan farklı  ise  deyim  yerine  getirilir,  eğer
              sonuç  sıfır  ise  döngü  sonlandırılır.  Döngüde  deyim  yerine
              getirildikten sonra  ifade3  işletilir  ve  ardından  ifade2'nin
              değeri  tekrar  bulunur.  Ta ki ifade2'nin değeri sıfır oluncaya
              kadar... Döngüyü  daha  erken  sonlandırmak  için  break  deyimi
              kullanılabilir.  Eğer  ifade1  veya  ifade3  kullanılmamışsa, bu
              noktada  değerlendirilecek  hiçbir  şey  olmadığından  bir   şey
              yapılmaz.  Eğer  ifade2  kullanılmamışsa,  ifade2'nin  değeri  1
              olarak kabul edilir. (POSIX bc'de her üç  ifadeyi  de  belirtmek
              mecburidir.  Bunların seçimlik kullanılması, bir genişletmedir.)
              for deyimine karşılık gelen deyimler şunlardır:

              ifade1;
              while (ifade2) {
                deyim;
                ifade3;
              }

break İçinde yer aldığı son while veya for döngüsünü sonlandırır.

       continue
              continue deyimi, (bir genişletmedir) içinde yer aldığı  son  for
              döngüsünü  kendinden  sonra  gelen deyimler işletilmeden sonraki
              yinelemeden başlatır.

       halt   halt deyimi,  (bir  genişletmedir)  bc'yi  sonladırır.  quit'ten
              farkı,  halt  deyimi kesinkes değil, şart sağlandığında çalışır.
              Örneğin, "if (0==1) halt" deyimi bc'yi sonladırmaz;  çünkü  şart
              sağlanmadığı için halt deyimi işletilmez.

       return Bir  işlevden  0 (sıfır) döndürerek çıkar. (Ayrıntılı bilgi için
              İŞLEVLER bölümüne bakınız.)

       return ( ifade )
              Bir işlevden ifade'nin  değerini  döndürerek  çıkar.  (Ayrıntılı
              bilgi  için  İŞLEVLER  bölümüne  bakınız.) Bir genişletme olarak
              parantezler gerekli değildir.

YARDIMCI DEYİMLER

       Yardımcı deyimler, bildiğimiz  klasik  anlamda  işletilebilir  deyimler
       değildirler. Bunlar "derleme" zamanında ele alınırlar.

       limits bc'nin  yerel  sürümü tarafından zorlanan yerel sınırları basar.
              Bu bir genişletmedir.

       quit   Her nerede ve her ne  şekilde  kullanılırsa  kullanılsın,  bc'yi
              kesinkes  sonlandırır.  Örneğin,  "if  (0==1) quit" deyimi, şart
              sağlanmasa da bc'yi sonlandıracaktır.

       warranty
              Uzun bir garanti iletisi basar. Bu bir genişletmedir.

İŞLEVLER

       İşlevler, daha sonra çalıştırılmak  üzere  hesaplamaların  tanımlandığı
       bir  yöntem  sunar.  bc'deki  işlevler  daima bir değer hesaplayıp bunu
       çağrıcıya döndürürler. İşlev tanımları  "özdevimli"dir;  yani,  girdide
       saptanana  kadar  bir işlev tanımsızdır. Bu tanımlama, aynı isimde yeni
       bir işlev tanımlanıncaya kadar geçerlidir. Yeni işlev tanımı  eskisinin
       yerine geçer. Bir işlev aşağıdaki gibi tanımlanır.

       define isim ( parametreler ) { satırsonu
             auto_listesi   deyim_listesi }

       Bir işlev çağrısı ise "isim(parametreler)" biçiminde bir ifadedir.

       Parametreler   sayılar   ya   da   dizilerdir  (dizi  parametreler  bir
       genişletmedir). İşlev tanımında sıfır ya da daha fazla sayıda parametre
       verilebilir  ve  bunlar  aralarına virgül konularak ayrılmış isimlerden
       oluşan  bir  liste  olarak  tanımlanır.  Sayılar  sadece   değerleriyle
       çağrılan    parametrelerdir.   Diziler   ise   sadece   değişkenleriyle
       çağrılırlar. Diziler, parametre tanımında "isim[]" şeklinde belirtilir.
       İşlev  çağrısında  asıl  parametreler,  sayı  türünde ifadelerdir. Aynı
       yazım şekli, dizi parametrelerin tanımı olarak dizilerin aktarılmasında
       da  kullanılır.  Bir  isimli  dizi  bir işleve değişkeni ile aktarılır.
       İşlev tanımları özdevimli olduklarından, parametre  sayısı  ve  türleri
       işlev   çağrıldığında   kontrol   edilir.   Parametrelerin   sayısı  ve
       türlerindeki herhangi bir uyumsuzluk bir  çalışma  anı  hatasına  sebep
       olur.  Ayrıca,  tanımsız  bir  işlevin  çağrılması  da  bir çalışma anı
       hatasına sebep olacaktır.

       auto_listesi,  "yerel"  kullanım  için  isteğe   bağlı   bir   değişken
       listesidir.  auto_listesi'nin  (eğer  varsa) sözdizimi "auto isim,  ...
       ;" şeklindedir (Sondaki noktalı virgül isteğe bağlıdır). Her  isim  bir
       auto  değişkenin  ismidir. Diziler, parametrelerde kullanılan sözdizimi
       ile  belirtilebilir.  Bu  değişkenlerin  sıfır   ile   ilklendirilerek,
       değerleri,  işlevin  başlangıcında  yığıta  basılır  ve  işlevin icrası
       boyunca kullanılır. İşlevden  çıkışta  bu  değerler  yığıttan  çekilir,
       böylece  değişkenler  işlevin  başlangıcındaki  ilk  değerlerine dönmüş
       olur. Parametreler gerçekte, işlev çağrısı sırasında ilklendirilen auto
       değişkenlerdir.   auto  değişkenler,  geleneksel  yerel  değişkenlerden
       farklıdır.  A  işlevi,  B  işlevini  çağırdığında,  A  işlevinin   auto
       değişkenlerine,    B    işlevinde   onlar   auto   değişkenler   olarak
       çağrılmadıkça, B işlevi aynı isimlerle erişebilir. auto değişkenler  ve
       parametreler   yığıta   basıldıklarından  dolayı  bc  kendini  çağrılan
       işlevleri destekler.

       İşlevin gövdesi bir  bc  deyimleri  listesidir.  Tekrar  belitelim  ki,
       deyimler  noktalı  virgül  ve satırsonu karakterleri ile birbirlerinden
       ayrılır. return deyimi işlevin  sonlandırılmasına  sebep  olur  ve  bir
       değer  döndürür.  return  deyiminin  iki  sürümü  vardır.  ilk şeklinde
       "return" ifadesi işlevi çağıran ifadeye sıfır değerini döndürür. İkinci
       şeklinde,  "return  (  ifade  )",  ifade'nin  değeri hesaplanıp çağıran
       ifadeye  sonucu  döndürülür.  Her  işlevin  sonunda  kendiliğinden  bir
       return(0)  vardır. Böylece bir işlevin sonunda açıkça bir return deyimi
       kullanmaya gerek kalmaksızın işlev sıfır değeri döndürerek sonlanır.

       İşlevler ayrıca, ibase değişkeninin kullanımını  da  değiştirir.  İşlev
       gövdesindeki  tüm  sabitler, işlev çağrısı sırasında ibase değişkeninin
       değeri  kullanılarak  dönüştürülür.  Sayıların  dönüşümü   için   daima
       ibase'in  o  anki değerini kullanan yerleşik read işlevi dışında, işlev
       icrası sırasında ibase değişiklikleri gözardı edilecektir.

       Bir geliştirme olarak, tanım biçimi pek az  esnektir.  Standart,  işlev
       gövdesini  oluşturan  ilk  kuyruklu  ayracın  define  ile  aynı satırda
       olmasını ve kalan her şeyin alt satırlarda olmasını gerektirir.  bc'nin
       bu  sürümünde  ilk  kaşlı  ayraçın öncesinde ya da sonrasında satırsonu
       karakteri  kullanabilmeyi  mümkün  kılar.  Örneğin  aşağıdaki  tanımlar
       geçerli tanımlardır:

       define d (n) { return (2*n); }
       define d (n)
         { return (2*n); }

MATH KÜTÜPHANESİ

bc, -l seçeneği ile çalıştırıldığında math kütüphanesini yükler ve öntanımlı bölüntü 20 yapılır. math işlvleri, çağrıldıkları sırada geçerli olan bölüntüye göre sonuç döndürürler. math kütüphanesi aşağıdaki işlevleri tanımlar:

• s (x) Radyan cinsinden verilen x'in sinüsü.
• c (x) Radyan cinsinden verilen x'in kosinüsü.
• a (x) x'in arktanjantı; radyan cinsinden döner.
• l (x) x'in tabii logaritması.
• e (x) e üssü x.
• j (n,x)
• x tamsayısına göre n. dereceden Bessel işlevi.

ÖRNEKLER

/bin/sh'da aşağıdaki atama, kabul değişkeni pi'ye pi değerini atar.

       pi=$(echo "scale=10; 4*a(1)" | bc -l) 

Aşağıdaki örnekte, math kütüphanesinde kullanılan üstel işlevin tanımı vardır. Bu işlev POSIX bc'de yazılmıştır.

        scale = 20

       /* e^x = (e^(x/2))^2 formülü kullanılıyor
         x yeterinde küçükse, bu seriyi kullanabiliriz:
           e^x = 1 + x + x^2/2! + x^3/3! + ...
       */

       define e(x) {
         auto  a, d, e, f, i, m, v, z

         /* x'in işaretine bakalım. */
         if (x<0) {
           m = 1
           x = -x
         }

         /* x için önkoşul. */
         z = scale;
         scale = 4 + z + .44*x;
         while (x > 1) {
           f += 1;
           x /= 2;
         }

         /* Değişkenleri ilklendirelim. */
         v = 1+x
         a = x
         d = 1

         for (i=2; 1; i++) {
           e = (a *= x) / (d *= i)
           if (e == 0) {
             if (f>0) while (f--)  v = v*v;
             scale = z
             if (m) return (1/v);
             return (v/1);
           }
           v += e
         }
       }

       Aşağıdaki  örnekte,  çek  defteri  (checkbook)  bakiyelerini hesaplayan
       basit bir yazılım verilmektedir. Yazılımı bir kez yazarak  bir  dosyaya
       kaydedebilirsiniz   ve  sonraları  her  seferinde  yeniden  yazmaksızın
       istediğiniz zaman kullanabilirsiniz.

        scale=2
       print "\nÇek defteri yazılımı!\n"
       print "  Hatırlatma: Depozitolar negatif miktarlardır.\n"
       print "  Çıkış için 0 yazın.\n\n"

       print "Başlangıçtaki bakiye? "; bal = read()
       bal /= 1
       print "\n"
       while (1) {
         "şu anki bakiye = "; bal
         "çekilecek miktar? "; trans = read()
         if (trans == 0) break;
         bal -= trans
         bal /= 1
       }
       quit

      Aşağıdaki örnekte ise, kendi kendini çağıran bir  faktöriyel  hesaplama
      işlevi tanımlanmaktadır.

      define f (x) {
        if (x <= 1) return (1);
        return (f(x-1) * x);
      }

READLINE ve LIBEDIT SEÇENEKLERİ

       GNU  bc  (bir yapılandırma seçeneği ile), GNU readline kütüphanesini ya
       da BSD libedit kütüphanesini kullanacak şekilde  derlenebilir.  Bu  ise
       kullanıcıya, bc'ye göndermeden önce birden çok satır üzerinde düzenleme
       yapma imkanı sunar. Ayrıca, daha  önceden  girilen  satırlar  için  bir
       geçmiş de tutar. Bu seçenek seçilirse, bc bir özel değişkene daha sahip
       olur. Bu özel history  değişkeni,  bellekte  tutulacak  satır  sayısını
       tutar.  -1  değeri sınırsız (bellek yettiği müddetçe) sayıda eski komut
       tutulacağını belirtir ve varsayılan değeri 100'dür.  Eğer  pozitif  bir
       tamsayı  belirtilirse,  liste  bu  belirtilen sayı ile sınırlandırılmış
       olur. 0 değeri ise liste tutulmayacağını belirtir.

       Daha ayrıntılı bilgi için, GNU readline, history  kütüphanesi  ile  BSD
       libedit  kütüphanesi  hakkındaki  belgeleri  okuyunuz. bc,  readline ve
       libedit kütüphaneleri aynı anda etkin olacak şekilde derlenemez.

FARKLILIKLAR

       bc'nin  bu  sürümü,  POSIX  P1003.2/D11  taslağından  uyarlanmıştır  ve
       taslağa   göre   ve   geleneksel   bc  uygulamalarına  göre  bir  takım
       farklılıklar    sözkonusudur.    dc(1)kullanılan    geleneksel    yolla
       gerçekleştirilmemiştir. Bu sürüm, yazılımın kodlarını ayrıştırarak bayt
       koda  çevirdikten  sonra  tek  bir  süreç   olarak  çalıştırır.   Komut
       satırından  verilen  ve  belgelendirilmemiş  -c  seçeneği  ile, yazılım
       çalıştırılmaz, onun yerinee bayt kodları ekrana listelenir. Bu, aslında
       etkileşimli  olarak  ayrıştırıcının  hatalarını görmek/gidermek ve math
       kütüphanesini hazırlamak için kullanılır.

       POSIX  bc'deki  farklılıkların   yanında   bir   de   yeni   özellikler
       eklenmiştir,  bunlara  da genişletmeler demekteyiz. Aşağıda, bahsedilen
       farklılıkların ve genişletmelerin bir listesi yer almaktadır:

       LANG   Bu  sürüm  LANG  ve  LC_  ile   başlayan  ortam  değişkenlerinin
              işlenmesinde POSIX standardına uyumlu değildir.

       isimler
              Geleneksel  ve  POSIX  bc  değişkenler, diziler ve işlevler için
              sadece tek harften oluşan isimleri mümkün kılar.  GNU  bc'de  bu
              isimler için çok karakterli isimler kullanılabilir. Bir isim bir
              harf ile başlar ve harfler, rakamlar  ile  altçizgi  karakterini
              içerebilir.

       dizgeler
              Dizgelerde  boş  karakter  kullanılmasına izin verilmez, POSIX'e
              göre dizgelerde tüm karakterler kullanılabilmelidir.

       last   POSIX   bc'de   bir   last   değişkeni   yoktur.   bc'nin   bazı
              gerçeklemelerinde bunun yerine nokta (.) kullanılır.

       karşılaştırmalar
              POSIX  bc'de  karşılaştırmalar  sadece if, while deyimlerinde ve
              for  deyiminin  ikinci  ifadesinde  kullanılabilir.  Ayrıca   bu
              deyimlerde sadece bir ilişkisel işleme izin verilir.

       if deyimi ve else sözcüğü
              POSIX bc'de else sözcüğü yoktur.

       for deyimi
              POSIX bc'de tüm ifadelerin deyim içinde kullanılması gereklidir.

       &&, ||, !
              POSIX bc'de mantıksal işleçler yoktur.

       read işlevi
              POSIX bc'de read işlevi yoktur.

       print deyimi
              POSIX bc'de print deyimi yoktur.

       continue deyimi
              POSIX bc'de continue deyimi yoktur.

       return deyimi
              POSIX   bc,   return   ifadesinin   parantez   içine  alınmasını
              gerektirir.

       dizi parametreler
              POSIX    bc'de    (şimdilik)    dizi    parametreler     tamamen
              desteklenmemektedir.   POSIX  sözdiziminde,  işlev  tanımlarında
              dizilere izin veriliyor, ancak bir dizinin bir işleve  parametre
              olarak aktarılması desteklenmiyor. (Bu, aslında gözden kaçan bir
              dikkatsizliğin   sonucudur.)   Geleneksel   bc   gerçeklemeleri,
              dizileri       sadece      elemanlarının      değerleri      ile
              çağırabilmektedirler.

       işlev biçimi
              POSIX bc ilk kaşlı ayracın define anahtar  sözcüğünün  bulunduğu
              satırda,  auto  anahtar  sözcüğünün  de  alt  satırında olmasını
              gerektirir.

     =+, =-, =*, =/, =%, =^
              POSIX  bc  bu  "eski  tarz"  atama  işleçlerinin  tanımlanmasını
              gerektirmez.  Bu  sürüm bu "eski tarz" atamalara izin verebilir.
              limits  deyimini  kullanarak   kurulu   sürümün   bu   atamaları
              desekleyip      desteklemediğini      öğrenebilirsiniz.     Eğer
              destekliyorsa, "a =- 1" atamasında a değişkenine -1 atanmayacak,
              a değişkeninin değeri bir eksiltilecektir.

       sayılardaki boşluklar
              bc'nin  diğer  gerçeklemeleri  sayıların  içinde boşluklara izin
              verir. "x=1  3"  ataması,  "x=13"  olarak  değerlendirilecektir.
              Aynı ifade bu sürümde bir sözdizimi hatasına sebep olacaktır.

       çalıştırma ve hatalar
              Bu  bc,  yazılım içerinde sözdizimi ve diğer hataların bulunması
              durumunda kodun işletilmesi konusunda diğer gerçeklemelere  göre
              oldukça  farklılıklar  içermektedir.  Eğer bir işlev tanımlarken
              bir  sözdizimi  hatası  yapılmışsa,  hata  düzeltme  mekanizması
              deyimin başlangıcını bulmaya çalışır, ilk hatalı satırı bulur ve
              satır numarasını ekrana yazar; sonra yine de işlevin geri  kalan
              kısımlarını  ayrıştırmaya  devam  eder. İşlev içinde birkez bile
              hata yapılmışsa, o  işlev  'çağrılamaz'  addedilir  ve  tanımsız
              olur.

              Etkileşimli  ortamda  çalışırken bir sözdizimi hatası yapılırsa,
              bir uyarı gelir ve çalıştırılacak  olan  o  anki  blok  geçersiz
              sayılır. İşletim bloğu, yazılışı tamamlanmış basit veya birleşik
              bir deyimden sonra satırsonu karakteri bulunan yapıdır. Örneğin,

              a = 1
              b = 2

iki ayrı işletim bloğudur. Ancak,

              { a = 1
                b = 2 }

tek işletim bloğudur. Oluşan herhangi bir çalışma anı hatası (error), o anki işletim bloğunu sonlandırır. Ancak, oluşan herhangi bir çalışma anı uyarısı (warning) işletim bloğunu sonlandırmaz.

       kesmeler
              Bir  etkileşimli  oturumda,  SIGINT  sinyali  (genelde klavyeden
              Ctrl-C'ye  basıldığında  üretilir)   o  anda  işletilmekte  olan
              bloğun  yarıda  kesilmesine  neden  olur.  Hangi  işlevin yarıda
              kesildiğini belirten bir çalışma anı hatası  ekrana  yazdırılır.
              Ardından,   tüm   çalışma   anı   yapılarının  "temizlenme"sinin
              ardından, bc'nin yeni girdiler almak için hazır  olduğunu  yazan
              bir  mesaj  belirir.  Önceden  tanımlanmış  olan tüm işlevler ve
              auto-olmayan değişkenler bu noktadan önceki  değerleriyle  aynen
              kalırlar.   Tüm  auto  değişkenler  ve  işlev  parametreleri  bu
              "temizleme" işlemi esnasında silinirler. Etkileşimli olmayan bir
              oturumda  ise  SIGINT  sinyali,bc'nin  çalışmasını sonlandırarak
              kontrolü sisteme devredecektir.

SINIRLAR

       Aşağıda  bc'nin  işlem  yapabileceği  sınırlar  verilmiştir.  Bunlardan
       bazıları  aslında her bir kurulum için farklı farklı olabilir. Bunların
       geçerli değerlerini öğrenmek için limits deyimini kullanın.

• BC_BASE_MAX
  • Azami çıktı tabanı, 999 dur. Azami girdi tabanı ise 16 dır.

• BC_DIM_MAX
  • Dizilerde indisleme sınırı, keyfi olarak 65535 olarak belirlenmiştir. Kurulumunuzda farklı olabilir.

• BC_SCALE_MAX
• Sayılarda ondalık noktadan sonraki hane sayısı INT_MAX ile sınırlanmıştır. Ayrıca ondalık noktadan önceki hane sayısı da INT_MAX ile sınırlanmıştır.

• BC_STRING_MAX
  • Dizgelerin içerebileceği karakter sayısı INT_MAX ile sınırlanmıştır.

• üs Üstel değerlerde üssün sınırı LONG_MAX'tır.

• değişken isimleri
  • Basit değişken, dizi ve işlev isimlerinin her biri için eşsiz isim sayısı 32767 ile sınırlanmıştır.

ORTAM DEĞİŞKENLERİ

bc tarafından tanınan ortam değişkenleri şunlardır:

       POSIXLY_CORRECT
              -s seçeneği ile aynıdır.

       BC_ENV_ARGS
              Bu,   bc'nin   argümanları   almak  için  kullandığı  diğer  bir
              mekanizmadır. Biçimi komut satırı argümanlarında olduğu gibidir.
              Bu  argümanlar,  belirtilen dosyalardan önce işlem görürler. Bu,
              kullanıcıya  "standart"  seçenekleri  ayarlama  imkanını  sunar.
              Ortam değişkenlerinde belirtilen dosyalar tipik olarak içlerinde
              kullanıcının tanımladığı işlevler olan dosyalardır. Bu  ayarlama
              ile  artık,  bc her çalıştırıldığında belirtilen dosyalar işleme
              sokulurlar.

       BC_LINE_LENGTH
              Bu,  sayılar  ekrana  yazdırılırken  bir  satırda  kaç  karakter
              olacağını  belirten  bir  tamsayıdır.  Uzun  (yani,  tek  satıra
              sığmayan) sayılar için \ (tersbölü) ve satırsonu karakterleri bu
              miktara dahildir.

HATA AYIKLAMA

       Eğer  komut  satırında  belirtilen  dosyalardan biri açılamazsa bc bunu
       raporlar ve hemen sonlanır. Ayrıca, derleme ve çalışma-anı  hatalarında
       bunlar  ekrana  hata numaraları ile birlikte yazdırılırlar ve bu esnada
       açıklayıcı bilgiler verilir.

YAZILIM HATALARI

       Hata bulma/düzeltme henüz çok iyi değil.

       Hataları rapor etmek  için  konu  alanına  "bc"  yazarak  <bug-bc  (at)
       gnu.org> adresine e-posta atınız.

YAZAN

       Philip A. Nelson <philnelson (at) acm.org>

TEŞEKKÜRLER

       Yazar kodun sınanmasındaki geniş yardımlarından dolayı Steve  Sommars'a
       <Steve.Sommars (at) att.com> teşekkürlerinin kabulünü rica ediyor.  Bir
       çok öneride bulundu ve onun katılımıyla bu çok daha iyi bir ürün oldu.

ÇEVİRENLER

       Adem Güneş  <adem (at) alaeddin.cc.selcuk.edu.tr>, Eylül 1999, v1.04
       Nilgün Belma Bugüner  <nilgun (at) belgeler·gen·tr>, Ocak 2004, v1.06