Ekran kartları

Ubuntu Türkiye Wiki sitesinden
22.24, 12 Haziran 2019 tarihinde Hatas (mesaj | katkılar) tarafından oluşturulmuş 23662 numaralı sürüm (çeşitli değişiklikler)
Gezinti kısmına atla Arama kısmına atla

Ön bilgiler

  • Ubuntu kurulumu ile beraber otomatik olarak ekran kartınız için açık kaynak sürücü paketleri yüklenir ve kullanımda olur. Ancak açık kaynak kodlu bu sürücüler çoğunlukla ekran kartının resmi üreticileri tarafından değil açık kaynak yazılım toplulukları tarafından geliştirilen resmi olmayan sürücülerdir. Bu sürücüler 3 boyutlu oyunların ve diğer 3B yazılımların çalışabilmesi için (ya da tam performansla çalışabilmesi için) yeterli gelmeyebilir. Bu nedenle ekran kartınızın tüm özelliklerini kullanabilmek için kart üreticisi tarafından sağlanan, sahipli olarak ifade edilen kapalı kodlu resmi sürücü paketlerini kullanabilirsiniz. Resmi sürücüleri temin etme-aktif etme işlemi bir kaç tıkla yapılabilen basit bir işlem olup belgenin ilerleyen bölümlerinde anlatılacaktır.


  • Düşük sayılmayacak donanım özelliklerine sahip bir bilgisayara Ubuntu kurduktan sonra sistem beklenmedik bir şekilde aşırı yavaş - kasılarak çalışıyorsa, aşırı ısınıyorsa bu sorun da muhtemelen uyumsuz ekran kartı sürücüsünden kaynaklanıyordur. Çünkü bilgisayarda çift ekran kartı varsa, uyumsuz sürücü nedeniyle iki ekran kartı aynı anda çalışıyor ve bu nedenle sistem aşırı ısınıyor olabilir. Sıcaklık belirli bir değerin üzerine çıktığında çekirdek, bilgisayarın hızını keserek bilgisayarın soğumasını sağlar, bu nedenle bilgisayar kasılarak çalışır.(kaynak) Bu durumda yine mevcut sürücünün değiştirilmesine, resmi (sahipli-kapalı kodlu) sürücünün yüklenmesine ihtiyaç duyulur.


  • Ekran kartı sürücülerinde değişiklik yapılması işlemi, masaüstünün açılmamasına yol açabilir! Eğer kapalı kaynak (sahipli) bir sürücüyü yükleyip bilgisayarı yeniden başlattığınızda masaüstüne ulaşamazsanız Kapalı kaynak sürücüden açık kaynak sürücüye geri dönüş sayfasında anlatılanları uygulayarak masaüstüne ulaşmayı deneyebilirsiniz. Ayrıca ikinci bir yol olarak Ubuntu'da sistem kurtarma sayfasında anlatıldığı gibi kurtarma kipini (failsafeX seçeneğini) kullanarak masaüstüne ulaşmayı deneyebilirsiniz (NOT: FailsafeX seçeneği genellikle olumu sonuç vermemektedir, bu nedenle ikincil bir alternatif olarak değerlendirilmesi daha uygun olacaktır.)


  • Kapalı kodlu (sahipli) sürücüler, doğası gereği Linux ya da Ubuntu geliştiricileri tarafından incelenememektedir. Bu nedenle eğer kapalı kaynaklı (sahipli-resmi) sürücü paketini kullanmanız halinde bu durumda ileride Ubuntu'da yapacağınız bir güncelleme sonrasında (çekirdek güncellemesi ya da Ubuntu'yu bir üst sürümüne yükseltme gibi bir işlem sonrasında) nadiren de olsa mevcut kapalı kodlu sürücü, sistem ile uyumsuzluk gösterebilir ve sonuçta masaüstüne ulaşamama, siyah bir ekrana düşme gibi bir sorunla karşılaşabilirsiniz. Böyle bir sorunla karşılaşırsanız masaüstüne ulaşmak için yine Kapalı kaynak sürücüden açık kaynak sürücüye geri dönüş sayfasında anlatılanları uygulayabilirsiniz.


Ekran kartının marka/modelinin belirlenmesi

Günümüzde pek çok bilgisayarda; biri ana karta gömülü halde(dahili) ve bir de harici olmak üzere 2 ekran kartı bulunur. Bu tür bilgisayarlarda günlük sıradan işlemler için dahili ekran kartı kullanılır, oyunlar gibi daha güçlü bir ekran kartı gerektiren bir yazılım açıldığında ise otomatikman harici ekran kartı devreye girer. Dizüstü bilgisayarlarda çift ekran kartı kullanmanın temel sebebi pil ömrünü uzatmaktır. Çünkü günlük sıradan işler için kullanılan düşük özellikli dahili ekran kartı, çok daha az sistem kaynağı tüketir bu sayede pil ömrü ciddi şekilde uzamış olur.

Örnek 1: Dahili ekran kartı: Intel HD Graphics, harici ekran kartı: NVidia olabilir.
Örnek 2: Dahili ekran kartı: Intel HD Graphics, harici ekran kartı: ATI olabilir.

Ekran kartı ya da kartlarınızın marka ve modelini tam olarak bilmiyorsaniz Uçbirim komut satırı ekranını açıp alttaki komutu girerek öğrenebilirsiniz.

lspci | grep -E "VGA|3D|Display"

Eğer ekran kartlarınız hakkında daha detaylı bir bilgi edinmek isterseniz şu komutu kullanabilirsiniz:

sudo lshw -C video

Sahipli ekran kartı sürücülerinin kurulumu

Intel ekran kartları

Bilgisayarınızda ister çift ekran kartından biri Intel olsun isterse tek kart olarak Intel bulunsun, Intel ekran kartları için herhangi bir sürücü yüklemeniz-değiştirmeniz gerekmez. Çünkü Intel firması, Linux sürücülerini açık kaynak olarak yayınlamakta, Intel'in resmi sürücüleri sistemle beraber kurulu gelmektedir.

Intel firması ayrıca Linux sistemlerde kendi sürücülerinin daha hızlı bir şekilde kolayca güncellenebilmesi için Intel Graphics Update Tool adında bir yardımcı uygulama yayınlamaktadır. Bu araç sisteme yeni bir sürücü eklemez sadece mevcut Intel sürücüsünü günceller. Web sitesinden Ubutu'ya yönelik .deb paketi indirilip yüklebilirsiniz. Kullanılması zorunlu değildir.

Nvidia ekran kartları

Nvidia'nın resmi sürücüleri kapalı kaynak olarak yayınlanmaktadır. Ubuntu kurulumu ile birlikte, Nvidia için açık kaynak toplulukları tarafından yazılmış olan "Nouveau" isimli açk kaynak sürücü paketi kurulur. Ancak bu sürücüler 3 boyutlu oyunların ve diğer 3B yazılımların çalışabilmesi için (ya da tam performansla çalışabilmesi için) yeterli gelmeyebilir. Bu nedenle ekran kartınızın tüm özelliklerini kullanabilmek için kart üreticisi tarafından sağlanan sahipli-kapalı kodlu resmi sürücü paketlerini kullanabilirsiniz.

Eğer lspci | grep -E "VGA|3D|Display" komutu ile ekran kartı sorgulaması yaptığınızda Intel ve Nvidia şeklinde iki sonuç alıyorsanız bu durum, çift ekran kartına sahip olduğunuzu ve bilgisayarınızda "Nvidia Optimus" özelliğinin bulunduğunu gösterir.

Help-hint 48px.png Nvidia Optimus özelliği bulunan bilgisayarlarda biri (dahili) Intel, diğeri (harici) Nvidia olmak üzere iki ekran kartı bulunur. Yüksek ekran performansı gerektirmeyen günlük işlemlerde Intel kullanılır, 3B oyunlar gibi yüksek performans isteyen işlemlerde ise Nvidia kullanılır. Çift kart kullanmanın temel amacı pil ömründen tasaruf sağlamaktır. Optimus, normalde Windows'ta kullanıcının müdahalesi olmadan Nvidia ve Intel kartları arasında otomatikman geçiş yapmayı sağlar. Ancak Nvidia, Linux'ta Optimus işlevini tam olarak desteklemediği için kartlar arasındaki geçişi elle yapmak gereklidir.

İster çift kart olsun ister tek kart olsun Nvidia ekran kartınız için kullanabilecek kapalı kaynak (ya da açık kaynak) sürücü alternatiflerin bulunup bulunmadığını kontrol etmek ve yüklemek için;

Yazılım & Güncellemeler aracını açıp Ek Sürücüler sekmesine geçim. "Ek Sürücüler" sekmesini açtıktan sonra alternatif sürücü paketlerinin listelenmesi için bir kaç saniye bekleyin. Burada sisteminize uygun bir sürücü seçeneğini işaretleyip "Değişiklikleri Uygula" seçeneğine tıklayın, ardından bilgisayarınızı yeniden başlatın.

Ek Sürücüler arayüzü
Help-hint 48px.png Ek sürücüler ekranında içinde "nouveau" kelimesinin geçtiği satırdaki sürücü, açık kaynak sürücüyü ifade eder, yani sistem kurulumu ile birlikte ön tanımlı gelen sürücüdür. "legacy" kelimesinin geçtiği satır ise genel olarak çok eski ekran kartı ve sürücüleri ifade eder (İng. Legacy: Miras).

Bilgisayarınızda çift kart olarak Intel ve Nvidia var ise, yukarıda Intel başlığında anlatıldığı gibi Intel kartı için herhangi bir şey yapmanıza gerek yoktur, çünkü resmi Intel sürücüleri Ubuntu kurulumu ile birlikte yüklü gelir.

Sahipli Nvidia sürücüsünü yükleyip bilgisayarı yeniden başlattıktan sonra etkinliklerde Nvidia Settings aracını aratıp çalıştırın. Bu araç Nvidia tarafından sağlanan bir yazılımdır ve sahipli sürücünün kurulumu ile birlikte otomatikman kurulur.

Nvidia Setting arayüzü

Nvidia Settings aracında PRIME Profiles bölümünü kullanarak istediğiniz zaman Intel ile Nvidia kartları arasında geçiş yapabilirsiniz. Ancak yaptığınız değişikliğin uygulanabilmesi için kullanıcı oturumunuzu kapatıp yeniden giriş yapmanız gerekmektedir. Güç tasarufunu sağlamak ve ekran kartının aşırı ısınmasını önlemek için günlük işlerde (3B grafik desteği gerektirmeyen yazılımları kullanırken) Intel'i kartını kullanınız.

ATI ekran kartları

ATI'ye ait kapalı kaynaklı resmi sürücüler yukarıda Nvidia bölümünde anlatılanlara benzer şekilde yüklenir. Ayrıca bakınız: Ubuntu-tr Forum'unda ATI bölümü.

TASLAK

TASLAK

TASLAK

Bir sorun var

Ekran kartı ve sürücüleri ile ilgili herhangi bir sorun yaşarsanız öncelikle Ubuntu-tr forumunda arama kutucuğuna ekran kartınızın marka ve modelini yazarak arama yapmanızı ayrıca bir arama motorunda, başına "Ubuntu" yazıp ardından ekran kartınızın marka ve modelini yazarak arama yapmanızı tavsiye ederiz.

Sorununuzu Ubuntu-tr forum sayfalarında Grafik Kartları bölümü içinde yeni bir konu açarak dile getirebilirsiniz. Ancak konu açmadan önce lütfen şurada verilen komutların çıktılarını hazırlayınız ve forumdaki iletinizde kod etiketi içinde ([code]...[/code]) ekleyiniz.

Bazı sorgulama komutları

Ekran kartı, sürücü ve ekran çözünürlükleri ile ilgili bazı bilgi edinme komutları şöyledir.

Komut adı İşlevi
lspci | egrep "VGA|3D|Display" Ekran kartının modelini görüntüler.
glxinfo | grep render Ekran kartı sürücüsünün adını görüntüler. Ancak bu komutun çalışabilmesi için sisteminizde "mesa-utils" paketinin kurulu olması gereklidir. Bu paketi kurmak için:

sudo apt-get install mesa-utils

xrandr Çözünürlük ve yenileme hızı bilgilerini görüntüler.

Kapalı kaynak sürücüden açık kaynak sürücüye geri dönüş

Kapalı kaynak bir sürücü paketini yükleyip bilgisayarı yeniden başlattığınızda masaüstüne ulaşamayıp siyah ekrana düşerseniz ya da ileride çekirdek güncellemesi sonrasında kapalı kodlu sürücünün yeni Linux çekirdeği ile uyumsuzluk göstermesi nedeniyle masaüstüne ulaşamazsanız bu gibi durumlarda masaüstüne ulaşabilmek için açık kaynak sürücülere geri dönüş yapmak isteyebilirsiniz. Masaüstüne ulaşamadığınız durumlarda dahi Ctrl + Alt + F1 ile komut satırına geçerek bir kaç satır komut yardımıyla bu işlemi gerçekleştirebilirsiniz. Ayrıntılı bilgi için bakınız: Kapalı kaynak sürücüden açık kaynak sürücüye geri dönüş

Ek bilgiler

Grafik kartı sürücüleri konusunda karşılaşabileceğiniz bazı kavramlar ve açıklamaları:

  • Vesa: 2B veya 3B desteği olmayan en temel grafik kartı sürücüsüdür. Dünya çapında standart olduğu için bütün grafik kartları tarafından desteklenir. Normal grafik sürücüsü sorun çıkardığı zamanlarda masaüstüne ulaşarak sistemi onarmak gibi amaçlar için kullanılır."Güvenli grafik modu" olarak da ifade edilir. Açılımı "Video Electronics Standards Association" demektir.
  • Mesa: Açık kaynak sürücüler 2B desteği ile gelir. Mesa kütüphanesi yüklenerek 3B desteği de çalıştırılabilir.

İç bağlantılar

Dış bağlantılar